W pogoni za Zielonym Ładem - Fundusze UE na „zielone” inwestycje
Zielony Ład, czyli długoterminowy plan UE
Europejski Zielony Ład ma na celu poprawę dobrostanu środowiska, a co za tym idzie poprawienie jakości życia obywateli poprzez przekształcenie Europy w kontynent neutralny dla klimatu oraz ochronę środowiska naturalnego. Nasz kontynent chce być pierwszym na świecie, który będzie w pełni neutralny dla klimatu do roku 2050.
Cele Unii Europejskiej
Neutralność klimatyczna – osiągnięcie tego celu do 2050 roku
Ochrona zdrowia i życia ludzkiego, roślin, zwierząt poprzez ograniczenie zanieczyszczania środowiska
Wspieranie przedsiębiorstw w realizacji przedsięwzięć wdrażających czyste produkty i technologie
Sprawiedliwe i zrównoważone wprowadzanie zielonej transformacji tak, by żadna osoba ani żaden region nie pozostał w tyle
FENG, czyli są duże pieniądze na „zazielenienie przedsiębiorstw”
Jednym z kluczowych programów, w ramach którego finansowane będą przedsięwzięcia na rzecz rozwoju Zielonego Ładu są Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki. FENG to następca Programu Inteligentny Rozwój, który ma kontynuować proinnowacyjną aktywność na wielu płaszczyznach. Jedną z nich są właśnie innowacje w zakresie zielonej transformacji. Z puli 7,9 mld zł w ramach FENG ponad połowę stanowią dotacje dla przedsiębiorców wdrażających innowacje. Szczególny nacisk położony zostanie na tzw. projekty modułowe dające możliwość pozyskania dofinansowania w ramach jednego projektu różnych etapów wdrażania innowacji. Każdy z projektów wnioskujących o wsparcie finansowe powinien bazować na pracach badawczo-rozwojowych. Jednym z siedmiu modułów, z których może składać się projekt jest „zazielenienie przedsiębiorstw”.
Dla właścicieli firm myślących o dofinansowaniu oznacza to możliwość włączenia w projekt elementów związanych z transformacją przedsiębiorstw w kierunku zrównoważonego rozwoju oraz gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ). Przestawienie firmy i jej modelu biznesowego na model cyrkularny: od wyboru kontrahentów i zasobów, przez projektowanie produktów i usług, aż po zrównoważoną produkcję i zarządzanie odpadami oraz cyklem życia produktów. Wsparcie ekoprojektowania, przeprowadzania ocen środowiskowych i dotyczących cyklu życia produktu oraz wdrożenie płynących z nich rekomendacji, w tym wsparcie inwestycji w ramach zazieleniania przedsiębiorstw, w tym wdrożenie wyników B+R.
Program jest tak zaprojektowany, że każdy projekt realizowany w ramach FENG musi wpisywać się w tzw. Krajowe Inteligentne Specjalizacje, czyli obszary określone, jako kluczowe dla rozwoju gospodarki. Warto dodać, że obecnie technologie i rozwiązania przyjazne środowisku stanowią znaczącą część KIS, co jest dobrą wiadomością dla przedsiębiorców mających w szufladach projekty związane z „zazielenianiem”.
Instrumenty wsparcia dla firm wdrażających Zielony Ład
Przedsiębiorstwa, które szukają finansowania na wdrożenie nowych lub ulepszonych produktów, usług lub procesów, umożliwiających znaczącą redukcję zużycia energii (np. elektrycznej, gazowej) w danym przedsiębiorstwie (procesy) lub u odbiorcy końcowego (produkty, usługi) mogą pozyskać na ten cel kredyt technologiczny. To oferta skierowane do MSP oraz nowozdefiniowanej grupy przedsiębiorstw tzw. small mid-caps (mała spółka o średniej kapitalizacji – zatrudnienie powyżej 250 pracowników, ale nie więcej niż 499) i mid-caps (spółka o średniej kapitalizacji – zatrudnienie do 3000 pracowników).
Drugim instrumentem wsparcia jest zielony fundusz gwarancyjny, z którego przedsiębiorca ma możliwość sfinansowania inwestycji poprawiających efektywność firmy m.in. w zakresie modernizacji budynków, linii produkcyjnych, zakupu urządzeń ograniczających zużycie energii elektrycznej lub cieplnej, zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii, instalacji wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych.
Na liście możliwości pozyskania finansowania znajdują się również tzw. zielone zamówienia publiczne, w ramach których zastrzyk finansowy mogą uzyskać przedsięwzięcia realizujące konkretną potrzebę określoną przez podmiot publiczny i wykorzystujące w tym celu wyniki prac B+R. Szczególny nacisk położony jest na projekty o parametrach dotychczas niedostępnych na rynku.
Fundusze na rozwój Polski Wschodniej grają w zielone
„Zielone” projekty realizowane w województwach tzw. Polski Wschodniej mogą liczyć wsparcie z Funduszy Europejskich. Taką możliwość daje GOZ, czyli inicjatywa pomagająca realizować kompleksowe projekty na rzecz wdrażania modeli biznesowych opartych na gospodarce o obiegu zamkniętym. W ramach tego programu MŚP mogą pozyskać wsparcie zarówno na wczesnym etapie wymagającym pomocy doradczej. Ma ono pomóc w analizie potrzeb w zakresie możliwości wprowadzenia nowych rozwiązań́ w danym MŚP, stworzenie mapy zielonej transformacji. Drugim komponentem wsparcia są działania na rzecz zaprojektowania i przeprowadzenia niezbędnych prac dostosowawczych, zakup lub zaprojektowanie nowych technologii, szkolenia czy przekwalifikowanie pracowników.
Także w ramach Funduszy na Rozwój Polski Wschodniej mogą skorzystać przedsiębiorcy stawiający na ekologiczny design i wszystko, co się mieści pod tym hasłem. Ekodesign daje możliwość pozyskania wsparcia, które może zostać przeznaczone przeprowadzenie audytu oraz stworzenie strategii wzorniczej, a następnie jej wdrożenie. Strategia i nowy projekt wzorniczy maja być tak wdrożone w przedsiębiorstwie, aby prowadziły do innowacji w asortymencie oraz do innych zmian w firmie (lepszej organizacji pracy, usprawnienia logistyki, uzyskania lepszego kontaktu z klientami, wykreowania pozytywnego wizerunku firmy). Zastosowanie narzędzi wzorniczych ma pomóc przeorientować́ funkcjonowanie firmy przez pryzmat potrzeb klienta i trendów rynkowych, jednocześnie optymalizując procesy i wprowadzając nowe lub zmodyfikowane produkty.
Istotną dla przedsiębiorców informacją jest to, że wsparcie obejmuje etap audytu, przez projektowanie aż do wdrożenia zmian w asortymencie czy też sposobie świadczenia produktów czy usług. Program zakłada, że wsparte zastrzykiem gotówki nowe projekty wzornicze przyczynią się do rozwoju idei ekoprojektowania, a tym samym będą spójne z wprowadzaniem Europejskiego Zielonego Ładu.
Polska największym beneficjentem FST
Aż 4,4 mld euro trafi do wybranych regionów Polski, by wspierać odchodzenie opartej na wydobyciu węgla i na transformację w kierunku gospodarki neutralnej klimatycznie. Są to środki, które Unia Europejska przygotowała w ramach Funduszu Sprawiedliwej Transformacji. Warto dodać, że pieniądze te są dodatkowym zastrzykiem środków skierowanym do regionów stojące przed wyzwaniem zmian społeczno-gospodarczych i transformacji związanych koniecznością wprowadzania zmian wynikających z dążenia do neutralności klimatycznej. Kwota jaka przypadła Polsce oraz kwoty przyznane na ten cel innym krajom zostały zawarte w konkluzjach szczytu Rady Europejskiej z 21 lipca 2020 roku. W ramach FST wspierane będą projekty z obszarów związanych z gospodarką, środowiskiem, jak i społeczeństwem.
Warto podkreślić, że największym beneficjentem FST będzie woj. śląskie. Na przykładzie planu wykorzystania FST na Śląsku pokazujemy, jakie obszary (interesujące z punktu widzenia firm) będą wspierane:
440 mln euro z FST dla śląskich firm
- inwestycje niezbędne do zmiany profilu działalności firm, w tym wprowadzenia nowych neutralnych dla klimatu produktów, usług, procesów lub zdobycia nowych rynków w firmach działających dotychczas na rzecz górnictwa i sektorów tradycyjnych - przedsięwzięcia przyczyniające się do podniesienia poziomu rozwoju cyfrowego przedsiębiorstw (cyfryzacja, automatyzacja, usługi, robotyzacja i informatyzacja procesów logistycznych, produkcyjnych i sprzedażowych, w szczególności w sektorach wskazanych w Programie Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego),
- działania na rzecz wdrażania zasobo-, energo- i materiałooszczędnych procesów produkcyjnych i logistycznych a także zmniejszenia ilości powstających odpadów i modyfikacji sposobu ich zagospodarowania (wyklucza się możliwość realizacji inwestycji związanych z termiczną utylizacją odpadów w ramach FST); wsparcie będzie skoncentrowane m.in. na działaniach mających na celu zmniejszenie zużycia surowców pierwotnych (w tym wody) w procesach produkcyjnych,
- działania wspierające przedsiębiorstwa zlokalizowane w podregionach górniczych w kształtowaniu przewagi konkurencyjnej, opartej na oferowaniu produktów wytwarzanych przy zastosowaniu ekologicznie zaprojektowanych procesów i technologii, przy jednoczesnym ograniczaniu negatywnego oddziaływania na środowisko i optymalizacji wykorzystania zasobów,
- inwestycje polegające na wdrażaniu czystych technologii w celu znaczącej redukcji masy odpadów lub zapobiegania ich powstawaniu,
- inwestycje mające na celu zwiększenie reużycia produktów, recyklingu (głównie upcyklingu) materiałów i efektywnego gospodarowania zasobami, w tym modyfikację metod zagospodarowania odpadów,
- inwestycje dotyczące m.in. ograniczenia zużycia energii w procesach produkcyjnych.
405 mln euro na rozwój przedsiębiorczości regionów górniczych
- wsparcie ukierunkowane na budowanie potencjału rozwojowego i konkurencyjności mikro i małych przedsiębiorstw, w tym usługowych (wsparcie obejmie zarówno komponent infrastrukturalny, jak i uzupełniająco szkoleniowy),
- projekty wspierające tworzenie nowych przedsiębiorstw, jak również wpierających samozatrudnienie i tworzenie nowych, stabilnych miejsc pracy, w szczególności w oparciu o rozwiązanie przyjazne dla klimatu,
- kompleksowe wsparcie dla przedsiębiorstw i obejmujących pomoc na każdym etapie prowadzenia działalności gospodarczej od przygotowania biznes planu aż do pomocy w wyszukiwaniu i pozyskaniu zewnętrznych źródeł finansowania rozwoju firmy,
- wsparcie tworzenia nowych, stabilnych miejsc pracy, w szczególności dla osób odchodzących z górnictwa w branżach wykorzystujących potencjały endogeniczne obszarów objętych transformacją, w tym zrównoważonej ekoturystyce oraz branżach kreatywnych.
FENIKS, czyli na drodze do zielonej transformacji
Jednym z istotnych elementów składowych inicjatyw na rzecz realizacji Europejskiej Strategii Zielonego Ładu jest program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat i Środowisko. Jest to inicjatywa będąca kontynuacją realizowanego w mijającej perspektywie unijnej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. W lipcu ubiegłego roku zakończyły się konsultacje społeczne programu, który w ramach siedmioletniej perspektywy na lata 2021-2027 ma dysponować pulą 25 mld euro. Na tę kwotę składa się 12,82 mld ruto z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz 12,27 mld euro ze środków skupionych w Funduszu Spójności. Ze wspomnianej puli około jedna trzecia środków ma być przeznaczona na projekty wspierające Zielony Ład czy też zieloną transformację.
Program jest zaprojektowany według zasady Do No Significant Harm, a więc nie „wyrządzaj poważnej szkody”. W praktyce przedsięwzięcia realizowane dzięki finansowaniu z tego programu nie mogą negatywnie wpływać na środowisko naturalne. FEnIKS to także nacisk na realizacje projektów polegających na wymianie pieców węglowych na zasilane gazem. Krytycy programu z kolei podkreślają zbyt małą uwagę poświęconą kwestiom inwestycji w OZE czy efektywności energetycznej.
W sumie w ramach polityki spójności Polska otrzyma w latach 2021-2027 ok. 75 mld euro. Polska jest zdecydowanym liderem wśród krajów UE pod względem wielkości otrzymanych funduszy.
Grean Deal a sprawa Polska
Ambitny unijny cel, aby do 2050 roku Unia Europejska stała się kontynentem neutralnym dla klimatu rodzi konkretne skutki dla Polski. Z raportu „Fundusze UE szansą na zieloną transformację gospodarkę Polski” przygotowanego przez SpotData wynika, że nasz kraj będzie musiał wykonać olbrzymią pracę oraz ponieść spore koszty, aby osiągnąć cele klimatyczne. Konieczność gwałtownego przyspieszenia redukcji emisji gazów cieplarnianych to cel, który będzie się wiązał ze sporymi kosztami. Zdaniem autorów publikacji nasz kraj musi do roku 2030 przeprowadzić inwestycje o równowartości 7 proc. polskiego PKB.
Pewien odsetek tych nakładów inwestycyjnych byłby angażowany nawet bez Europejskiego Zielonego Ładu i pakietu Fit For 55. Jak jednak szacują eksperci, koszty towarzyszące unijnym wymaganiom określonym w Europejskim Zielonym Ładzie oraz pakiecie Fit For 55 szacowane są na ok 2,5-3 proc. PKB, a więc 60 mld zł rocznie. Gros tych środków pochłoną wydatki niezbędne przy wspieraniu procesu odchodzenia od węgla. Istotnym składnikiem inwestycji są także wydatki na ograniczenie zużycia energii przed gospodarstwa domowe oraz redukcję emisji przez transport oraz przemysł. Z kolei z analizy banku PEKAO wynika, że z kwoty 527 mld zł niezbędnej, aby sprostać wymogom Fit for 55 blisko połowa wydatków i tak musiałaby zostać poniesiona.
Szacunki ekspertów wskazują, że Polska w latach 2022-2030 z powodu obniżania emisji gazów cieplarnianych poniesie koszty rzędu 500 mld zł. Jednocześnie na cele klimatyczne nasz kraj powinien otrzymać do roku 2027 kwotę 170 mld zł, a do roku 2030 dodatkowe 80 mld zł. Łącznie nad Wisłę popłynie strumień 250 mld zł, co jak łatwo policzyć stanowi połowę niezbędnych wydatków inwestycyjnych. Drugim strumieniem środków, które zasilą Polskę na froncie realizacji celów klimatycznych będą fundusze oparte na handlu emisjami ETS. To źródło ma Polsce przynieść dodatkowe 330 mld zł.
