Kiedy świadek może odmówić składania zeznań?
Nie każda osoba wezwana do udziału w postępowaniu karnym w charakterze świadka musi zeznawać. Informacje podane przez świadka stanowią dowód w postępowaniu sądowym, ale istnieją instytucje, które dają prawo do odmowy składania zeznań lub odpowiedzi na poszczególne pytania.
Zgodnie z art. 177 Kodeksu postępowania karnego każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się w sądzie i złożyć zeznania. Świadek ma obowiązek mówić prawdę i nie zatajać znanych mu faktów. Przed przystąpieniem do składania zeznań świadek zostanie zapytany o stosunek do stron oraz poinformowany o prawie odmowy zeznań. W tym momencie można skorzystać z prawa odmowy zeznań na podstawie art. 182 § 1 Kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z tym artykułem: „Osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań.”. Osoba najbliższą jest: małżonek i były małżonek; konkubent; matka; mąż matki (ojczym); ojciec; żona ojca (macocha); dziadkowie; babcie; teściowie; rodzeństwo małżonka; dzieci małżonka z wcześniejszych związków; rodzeństwo; małżonkowie rodzeństwa; dzieci (z małżeństwa, spoza małżeństwa, adoptowane); małżonkowie dzieci; wnuki. Powołanie się na wskazany art. 182 § 1 sprawia, że osoba przestaje występować w charakterze świadka, a wszystkie jej wypowiedzi nie mogą być użyte w procesie karnym. Prawo do odmowy składania zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. Oznacza to, że po rozwodzie nie trzeba zeznawać przeciwko byłemu małżonkowi lub dziecku, które wcześniej zostało adoptowane, a następnie adopcja została rozwiązana.
Odmówić zeznań może również świadek, który jest w innej toczącej się sprawie oskarżony o współudział w przestępstwie. Chodzi o sytuację, gdy osoba powołana jako świadek jest oskarżona np. w innym sądzie i w innym postępowaniu karnym o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem, w którym ma składać zeznania jako świadek. Oto przykład takiej sytuacji:
Jan B., pracownik ochrony banku, został oskarżony o współudział wraz z Mariuszem P. w kradzieży 30 000 zł z jednej z kas w banku. Jako świadek został wezwany w innym postępowaniu, które dotyczy włamania się do siedziby banku przez Mariusza P. W tym przypadku Jan B. może być świadkiem w sprawie Mariusza P., lecz jako osobie oskarżonej w innej sprawie - związanej z kradzieżą 30 000 zł, przysługuje mu prawo do odmowy składania zeznań. W tym przypadku Jan B. nie może być świadkiem w sprawie Mariusza P., gdyż wspólnie z nim popełnił przestępstwo kradzieży 30 000 zł.
Może wystąpić sytuacja, kiedy w postępowaniu, w którym osoba ma zeznawać jako świadek oskarżonych jest kilka osób, a tylko z jedną z nich świadek pozostaje w relacji dającej możliwość skorzystania z prawa odmowy zeznań. Na przykład w sprawie o kradzież jest oskarżonych trzech mężczyzn, z czego jeden z nich jest bratem świadka. Pojawia się pytanie, czy świadek może odmówić składania zeznań wobec brata czy też wobec wszystkich trzech oskarżonych. W takiej sytuacji świadek może odmówić składania zeznań tylko w stosunku do swojego brata, jeśli istnieje możliwość oddzielenia jego zeznań wobec brata od zeznać wobec pozostałych oskarżonych tak, aby nie pogorszyć sytuacji procesowej brata. Jeśli niemożliwe jest oddzielenie relacji między oskarżonymi i zeznania świadka będą dotyczyć wszystkich trzech oskarżonych, to świadek może odmówić składania zeznań w stosunku do wszystkich oskarżonych.
