Ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich

Ilekroć w niniejszym dziale oraz dziale V i VI jest mowa o:
1) cenzurze korespondencji – rozumie się przez to zapoznanie się z treścią pisma oraz usunięcie części jego tekstu lub uczynienie go nieczytelnym;
2) kierowniku zakładu leczniczego – rozumie się przez to kierownika, o którym mowa w art. 2 katalog pojęć ustawowych ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. z 2023 r. poz. 991, 1675 i 1972);
3) kontroli osobistej – rozumie się przez to oględziny ciała oraz oględziny i sprawdzenie odzieży, bielizny i obuwia, a także kontrolę przedmiotów posiadanych przez nieletniego; oględziny ciała oraz oględziny i sprawdzenie odzieży, bielizny i obuwia przeprowadzane są w niemonitorowanym pomieszczeniu, podczas nieobecności osób postronnych oraz osób odmiennej płci i dokonywane są przez osobę tej samej płci; podczas kontroli osobistej, poza przeprowadzającym kontrolę, może być obecna osoba wskazana przez dyrektora młodzieżowego ośrodka wychowawczego, okręgowego ośrodka wychowawczego, zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich albo kierownika zakładu leczniczego dysponującego warunkami wzmocnionego lub maksymalnego zabezpieczenia, jeżeli jest to uzasadnione względami bezpieczeństwa przeprowadzanej kontroli osobistej; podczas kontroli osobistej może być obecna także osoba wskazana przez nieletniego, chyba że jej obecność utrudniałaby lub uniemożliwiałaby przeprowadzenie tej kontroli; podczas kontroli osobistej nieletni powinien być częściowo ubrany; przeprowadzający kontrolę najpierw dokonuje oględzin i sprawdzenia części odzieży i bielizny, a przed oględzinami i sprawdzeniem kolejnej części odzieży i bielizny nieletni może się ubrać; podczas kontroli osobistej nieletni nie może być całkowicie pozbawiony odzieży lub bielizny;
4) kontroli paczki – rozumie się przez to oględziny i sprawdzenie opakowania paczki oraz kontrolę przedmiotów w niej zawartych, również z możliwością użycia urządzeń technicznych;
5) kontroli pobieżnej – rozumie się przez to powierzchowne oględziny i powierzchowne sprawdzenie odzieży i obuwia, a także przedmiotów posiadanych przez osobę kontrolowaną, również z możliwością użycia urządzeń technicznych; powierzchowne oględziny i powierzchowne sprawdzenie odzieży i obuwia dokonywane są przez osobę tej samej płci;
6) kontroli pojazdu – rozumie się przez to oględziny i sprawdzenie pojazdu oraz jego ładunku, również z możliwością użycia urządzeń technicznych, w obecności osoby wjeżdżającej lub wyjeżdżającej z terenu okręgowego ośrodka wychowawczego, zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich;
7) kontroli pomieszczeń – rozumie się przez to oględziny pomieszczeń znajdujących się na terenie młodzieżowego ośrodka wychowawczego, okręgowego ośrodka wychowawczego, zakładu leczniczego dysponującego warunkami wzmocnionego lub maksymalnego zabezpieczenia, zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich oraz kontrolę znajdujących się w nich przedmiotów, w tym elementów wyposażenia; kontrolę pomieszczeń przeprowadza się podczas nieobecności nieletnich; o przeprowadzonej kontroli pomieszczeń mieszkalnych zawiadamia się nieletnich w nich przebywających;
8) kontroli przedmiotów – rozumie się przez to zewnętrzne lub wewnętrzne oględziny przedmiotów i ich sprawdzenie, również z możliwością użycia urządzeń technicznych;
9) nadzorze korespondencji – rozumie się przez to otwarcie listu i sprawdzenie jego zawartości, bez zapoznawania się z treścią pisma;
10) nadzorze odwiedzin – rozumie się przez to zapewnienie porządku w czasie trwania odwiedzin, bez zapoznawania się z treścią rozmów;
11) organie prowadzącym postępowanie – rozumie się przez to sąd rodzinny, przed którym toczy się postępowanie rozpoznawcze, sąd drugiej instancji rozpoznający apelację od orzeczenia, o którym mowa w art. 72 stwierdzanie czy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuścił się czynu karalnego, albo organ, do dyspozycji którego pozostaje nieletni na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego;
12) wydarzeniu nadzwyczajnym – rozumie się przez to zdarzenie, które spowodowało zagrożenie lub naruszenie bezpieczeństwa młodzieżowego ośrodka wychowawczego, okręgowego ośrodka wychowawczego, zakładu leczniczego dysponującego warunkami wzmocnionego lub maksymalnego zabezpieczenia, zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich, zdrowia lub życia nieletniego, pracownika tego ośrodka, zakładu lub schroniska lub innej osoby przebywającej na jego terenie, w szczególności:
a) bunt nieletnich,
b) ucieczkę nieletniego z terenu ośrodka, zakładu lub schroniska,
c) ucieczkę nieletniego spoza ośrodka, zakładu lub schroniska,
d) pobicie nieletniego,
e) pobicie pracownika ośrodka, zakładu lub schroniska lub innej osoby przez nieletniego,
f) bójkę z udziałem nieletniego,
g) pożar, katastrofę lub klęskę żywiołową,
h) zamach terrorystyczny lub napaść na ośrodek, zakład lub schronisko,
i) autoagresję nieletniego powodującą konieczność hospitalizacji lub udzielenia specjalistycznej pomocy medycznej,
j) samobójstwo nieletniego albo usiłowanie jego dokonania,
k) śmierć nieletniego,
l) śmierć pracownika lub innej osoby na terenie ośrodka, zakładu lub schroniska,
m) użycie przez nieletniego substancji psychoaktywnej,
n) zgwałcenie nieletniego lub inny czyn noszący znamiona przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności z udziałem nieletniego,
o) znęcanie się nad nieletnim;
13) zatrzymaniu korespondencji – rozumie się przez to nieprzekazanie korespondencji adresatowi i dołączenie jej do akt sprawy, akt osobowych nieletniego albo złożenie do depozytu.

1. Wykonywanie środków wychowawczych i środka poprawczego ma na celu wychowanie nieletniego na świadomego swych obowiązków członka społeczeństwa i odbywa się z uwzględnieniem wskazań nauki i doświadczeń pedagogicznych.
2. Działalność wychowawcza powinna zmierzać przede wszystkim do wszechstronnego rozwoju osobowości i uzdolnień nieletniego oraz do kształtowania i utrwalania w nim społecznie pożądanej postawy i poczucia odpowiedzialności, tak by był on odpowiednio przygotowany do samodzielnego i odpowiedzialnego życia zgodnie z obowiązującymi normami społecznymi i prawnymi.
3. Wykonywanie środka leczniczego ma na celu poprawę stanu zdrowia nieletniego i jego zachowania w stopniu umożliwiającym powrót do życia w społeczeństwie i dalsze leczenie w warunkach poza zakładem leczniczym.
4. Wykonywanie środków wychowawczych i środka poprawczego powinno doprowadzić także do prawidłowego spełniania przez rodziców albo opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego.
5. Do wykonywania środków wychowawczych i środka poprawczego można włączyć organizacje społeczne, w tym organizacje pozarządowe.

1. Młodzieżowe ośrodki wychowawcze, okręgowe ośrodki wychowawcze, zakłady lecznicze, zakłady poprawcze oraz schroniska dla nieletnich zapewniają możliwość indywidualnego oddziaływania na nieletnich odpowiednio do ich osobowości i potrzeb.
2. Młodzieżowe ośrodki wychowawcze, okręgowe ośrodki wychowawcze, zakłady poprawcze i schroniska dla nieletnich zapewniają w szczególności nauczanie ogólnokształcące lub zawodowe, działalność kulturalno-oświatową i sportową, dostęp do świadczeń zdrowotnych oraz przygotowują nieletnich do samodzielnego funkcjonowania w życiu dorosłym zgodnie z obowiązującymi normami społecznymi i prawnymi.

1. Sąd rodzinny wykonuje środki zastosowane na podstawie niniejszej ustawy oraz na podstawie art. 10 wiek sprawcy a odpowiedzialność karna § 4 Kodeksu karnego lub art. 5 wiek sprawcy a odpowiedzialność karna skarbowa § 2 Kodeksu karnego skarbowego.
2. Sąd rodzinny wykonuje środki wychowawcze, o których mowa w art. 7 rodzaje środków wychowawczych pkt 7 i 8, stosując odpowiednio przepisy ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 2024 r. poz. 706).

1. Do wykonywania środka wychowawczego, o którym mowa w art. 7 rodzaje środków wychowawczych pkt 10 i 11, środka leczniczego i środka poprawczego przepisu art. 24 właściwość miejscowa sądu rodzinnego ust. 2 nie stosuje się.
2. Środek leczniczy wykonuje sąd rodzinny, w okręgu którego znajduje się zakład leczniczy, w którym nieletni został umieszczony.

1. Nieletni jest obowiązany przestrzegać obowiązków ustanowionych przez sąd i wynikających z wykonywania orzeczenia, o czym poucza się nieletniego przy wszczęciu postępowania wykonawczego.
2. Rodzice albo opiekun nieletniego są obowiązani przestrzegać obowiązków ustanowionych przez sąd i wynikających z wykonywania orzeczenia oraz uczestniczyć w wykonywaniu wydanego wobec nieletniego orzeczenia, o czym poucza się rodziców albo opiekuna nieletniego przy wszczęciu postępowania wykonawczego.

1. Wykonywanie środków wychowawczych, o których mowa w art. 7 rodzaje środków wychowawczych pkt 2–4, 6, 9 i 10, środka leczniczego oraz środka, o którym mowa w art. 18 zobowiązanie rodziców albo opiekuna nieletniego ust. 1, ustaje z mocy prawa z chwilą ukończenia przez nieletniego 18 lat.
2. Wykonywanie środka wychowawczego, o którym mowa w art. 7 rodzaje środków wychowawczych pkt 11, ustaje z mocy prawa z chwilą ukończenia przez nieletniego 19 lat.
3. Wykonywanie środków wychowawczych, o których mowa w art. 7 rodzaje środków wychowawczych pkt 5 i 7, oraz środka poprawczego ustaje z mocy prawa z chwilą ukończenia przez nieletniego 21 lat.
4. Wykonywanie środków wychowawczych, o których mowa w art. 7 rodzaje środków wychowawczych pkt 2 i 5, po ukończeniu przez nieletniego 21 lat ustaje z mocy prawa z chwilą ukończenia przez nieletniego wieku, do którego sąd rodzinny orzekł o wykonywaniu tych środków, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nieletniego 24 lat.
5. Wykonywanie środków wychowawczych, o których mowa w art. 7 rodzaje środków wychowawczych pkt 2 i 5, po ukończeniu przez nieletniego 24 lat ustaje z mocy prawa z chwilą ukończenia przez nieletniego 25 lat.
6. Wykonywanie środka poprawczego po ukończeniu przez nieletniego 21 lat ustaje z mocy prawa z chwilą ukończenia przez nieletniego wieku, do którego sąd rodzinny orzekł o wykonywaniu tego środka.
7. Jeżeli środki wychowawcze zastosowano na podstawie art. 10 wiek sprawcy a odpowiedzialność karna § 4 Kodeksu karnego lub art. 5 wiek sprawcy a odpowiedzialność karna skarbowa § 2 Kodeksu karnego skarbowego, wykonywanie ich ustaje z mocy prawa z chwilą ukończenia przez nieletniego 21 lat.
8. W przypadku powołania nieletniego do obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej albo służby zastępczej wykonywanie środków wychowawczych ustaje z mocy prawa.

1. Zastosowany wobec nieletniego środek tymczasowy, o którym mowa w art. 44 rodzaje środków tymczasowych, trwa do czasu przystąpienia do wykonywania orzeczenia, chyba że sąd postanowił inaczej.
2. Zastosowany wobec nieletniego środek tymczasowy, o którym mowa w art. 44 rodzaje środków tymczasowych pkt 4, 5 i 7, ustaje z mocy prawa z chwilą ukończenia przez nieletniego 18 lat, a środek tymczasowy, o którym mowa w art. 44 rodzaje środków tymczasowych pkt 6 – z chwilą ukończenia przez nieletniego 19 lat.

1. W przypadku gdy wykonanie orzeczenia o umieszczeniu nieletniego w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo okręgowym ośrodku wychowawczym natrafiłoby na niedające się usunąć przeszkody, sąd rodzinny może zastosować środek tymczasowy, o którym mowa w art. 44 rodzaje środków tymczasowych pkt 2.
2. W przypadku gdy wykonanie orzeczenia o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym natrafiłoby na niedające się usunąć przeszkody, sąd rodzinny stosuje środek tymczasowy, o którym mowa w art. 44 rodzaje środków tymczasowych pkt 2, a wyjątkowo, uznając, że ze względów wychowawczych jest to konieczne, może zastosować środek tymczasowy, o którym mowa w art. 44 rodzaje środków tymczasowych pkt 8. Nieletni pozostaje w schronisku dla nieletnich do czasu umieszczenia go we właściwym zakładzie, jednakże pobyt w schronisku nie może trwać dłużej niż 3 miesiące.

1. Orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie poprawczym z mocy prawa uważa się za niebyłe z chwilą ukończenia przez nieletniego 23 lat, chyba że niniejsza ustawa stanowi inaczej.
2. Orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie poprawczym wykonywane po ukończeniu przez nieletniego 21 lat z mocy prawa uważa się za niebyłe po upływie 2 lat od chwili ukończenia przez nieletniego wieku, do którego sąd rodzinny orzekł o wykonywaniu tego środka.

Sędzia rodzinny wszczyna postępowanie wykonawcze niezwłocznie, gdy orzeczenie stało się wykonalne.

W postępowaniu wykonawczym Policja wykonuje polecenia sędziego rodzinnego.

1. W postępowaniu wykonawczym sąd rodzinny orzeka z urzędu lub na wniosek.
2. W sprawach niewymagających postanowienia sędzia rodzinny wydaje zarządzenia.

1. W postępowaniu wykonawczym sąd rodzinny orzeka na posiedzeniu. Wyznaczenie rozprawy zależy od uznania sądu rodzinnego, chyba że niniejsza ustawa stanowi inaczej. Posiedzenia przygotowawczego nie przeprowadza się, chyba że z okoliczności sprawy wynika, że przeprowadzenie posiedzenia przygotowawczego może przyczynić się do sprawniejszego rozpoznania sprawy.
2. W miarę potrzeby sąd rodzinny wysłuchuje nieletniego, jego rodziców albo opiekuna lub prokuratora.
3. Na posiedzenie można wezwać kuratora sądowego oraz inne osoby, których obecność sąd rodzinny uzna za niezbędną.

1. W sprawach niewymagających wydania orzeczenia posiedzenie wykonawcze przeprowadza sędzia rodzinny.
2. Posiedzenie wykonawcze jest posiedzeniem niejawnym.
3. Na posiedzenie wykonawcze można wezwać nieletniego, jego rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego oraz inne osoby, których obecność sędzia rodzinny uzna za niezbędną.

1. Strony mogą składać wnioski, a w przypadkach określonych w niniejszej ustawie wnosić środki odwoławcze.
2. W sprawach nieletnich wnioski mogą składać kuratorzy sądowi w zakresie, o którym mowa w art. 20 postanowienie w przedmiocie wymierzenia kary pieniężnej ust. 1 i art. 155 czynności kuratora organizującego i prowadzącego działania mające na celu pomoc nieletniemu w zmianie nagannych zachowań i postaw, w kierunku postaw społecznie pożądanych ust. 3 pkt 14–17.
3. W sprawach nieletnich skierowanych do ośrodków kuratorskich albo umieszczonych w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, okręgowych ośrodkach wychowawczych, zakładach leczniczych, zakładach poprawczych oraz w schroniskach dla nieletnich wnioski może również składać kierownik właściwego ośrodka kuratorskiego, dyrektor właściwego ośrodka, zakładu lub schroniska albo kierownik właściwego zakładu leczniczego.

Jeżeli dalsze prowadzenie postępowania wykonawczego stało się zbędne lub niedopuszczalne, sąd rodzinny umarza postępowanie wykonawcze. Postanowienie może zostać wydane na posiedzeniu niejawnym.

1. Apelacja do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia sądu pierwszej instancji, których przedmiotem jest:
1) zastosowanie lub zmiana środka wychowawczego, z wyjątkiem zastosowania takiego środka na podstawie art. 235 warunkowe odstąpienie od wykonania orzeczenia ust. 3 i art. 237 warunkowe zwolnienie z zakładu poprawczego ust. 3;
2) zastosowanie środka leczniczego;
3) wykonywanie środka poprawczego albo zastosowanie środka wychowawczego, o którym mowa w art. 7 rodzaje środków wychowawczych pkt 2 lub 5, wobec nieletniego, o którym mowa w art. 15 orzeczenie umieszczenia w zakładzie poprawczym ust. 6 pkt 1, po ukończeniu przez nieletniego 21 lat;
4) zastosowanie wobec nieletniego zwalnianego z zakładu poprawczego po ukończeniu 21 lat środka wychowawczego, o którym mowa w art. 7 rodzaje środków wychowawczych pkt 2 lub 5;
5) zastosowanie wobec nieletniego zwalnianego z zakładu poprawczego po ukończeniu 24 lat środka wychowawczego, o którym mowa w art. 7 rodzaje środków wychowawczych pkt 2 lub 5;
6) zastosowanie lub zmiana środka, o którym mowa w art. 18 zobowiązanie rodziców albo opiekuna nieletniego ust. 1.
2. Postanowienia o:
1) zmianie środka wychowawczego na środek wychowawczy, o którym mowa w art. 7 rodzaje środków wychowawczych pkt 7–11,
2) wykonywaniu środka poprawczego albo zastosowaniu środka wychowawczego, o którym mowa w art. 7 rodzaje środków wychowawczych pkt 2 lub 5, wobec nieletniego, o którym mowa w art. 15 orzeczenie umieszczenia w zakładzie poprawczym ust. 6 pkt 1, po ukończeniu przez nieletniego 21 lat,
3) zastosowaniu wobec nieletniego zwalnianego z zakładu poprawczego po ukończeniu 21 lat środka wychowawczego, o którym mowa w art. 7 rodzaje środków wychowawczych pkt 2 lub 5,
4) zastosowaniu wobec nieletniego zwalnianego z zakładu poprawczego po ukończeniu 24 lat środka wychowawczego, o którym mowa w art. 7 rodzaje środków wychowawczych pkt 2 lub 5,
5) zmianie środka, o którym mowa w art. 18 zobowiązanie rodziców albo opiekuna nieletniego ust. 1
– stają się skuteczne lub wykonalne po uprawomocnieniu się.

1. Zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia sądu pierwszej instancji, których przedmiotem jest:
1) odroczenie lub przerwa wykonywania środka wychowawczego, odstąpienie od stosowania środka wychowawczego lub uchylenie środka wychowawczego;
2) odwołanie odroczenia lub przerwy wykonywania środka wychowawczego;
3) określenie rodzaju zakładu leczniczego;
4) dalszy pobyt nieletniego w zakładzie leczniczym;
5) przeniesienie nieletniego do zakładu leczniczego innego rodzaju;
6) określenie rodzaju zakładu poprawczego;
7) przeniesienie nieletniego do zakładu poprawczego innego rodzaju;
8) odroczenie lub przerwa wykonywania środka poprawczego;
9) odwołanie odroczenia lub przerwy wykonywania środka poprawczego;
10) odwołanie warunkowego zawieszenia umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym i zarządzenie umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym;
11) warunkowe odstąpienie od wykonania orzeczenia o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym;
12) odwołanie warunkowego odstąpienia od wykonania orzeczenia o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym i zarządzenie umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym;
13) warunkowe zwolnienie nieletniego z zakładu poprawczego;
14) odwołanie warunkowego zwolnienia nieletniego z zakładu poprawczego i zarządzenie umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym;
15) uchylenie środka, o którym mowa w art. 18 zobowiązanie rodziców albo opiekuna nieletniego ust. 1;
16) przeniesienie nieletniego, o którym mowa w art. 297 przeznaczenie schroniska dla nieletnich o wzmożonym nadzorze wychowawczym pkt 3, do schroniska dla nieletnich o wzmożonym nadzorze wychowawczym;
17) umorzenie postępowania wykonawczego.
2. Postanowienia, o których mowa w ust. 1 pkt 2, 9, 10, 12 i 14, stają się skuteczne lub wykonalne po uprawomocnieniu się.
3. Rozpoznanie zażalenia na postanowienia wydane w przedmiotach, o których mowa w ust. 1 pkt 3–7 i 16, następuje niezwłocznie.

W zakresie nieuregulowanym w niniejszym dziale przepisy działu II i III stosuje się odpowiednio.