I FSK 1718/13

Uzasadnienie

1. Wyrok Sądu pierwszej instancji.

1.1. Przedstawione w postanowieniu zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości powstało w toku rozpoznawania przez Naczelny Sąd Administracyjny skargi kasacyjnej wniesionej przez Ministra Finansów od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 12 czerwca 2013 r., sygn. akt III SA/Wa 3311/12, mocą którego Sąd pierwszej instancji uchylił zaskarżoną przez S. A. W. U. M. i S.-M. S. w W., interpretację indywidualną Ministra Finansów z dnia 20 sierpnia 2012 r., wydaną w przedmiocie podatku od towarów i usług.

1.2. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd pierwszej instancji podał, że skarżące stowarzyszenie we wniosku o wydanie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego wskazało, iż zakres jego działania jako organizacji zbiorowego zarządzania wynika z decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, statutu i przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm., dalej również jako "u.p.a.p.p." lub "ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych"). Jako uprawniona organizacja, wskazana w § 3 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie określania kategorii urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów oraz opłat od tych urządzeń i nośników z tytułu ich sprzedaży przez producentów i importerów (Dz.U. Nr 105 poz. 991, dalej również jako "rozporządzenie Ministra Kultury"), stowarzyszenie pobiera opłaty od producentów oraz importerów urządzeń i czystych nośników służących do utrwalania utworów w zakresie własnego użytku osobistego. Obowiązek uiszczania opłat wynika z art. 20 ust. 1 pkt 3 u.p.a.p.p. i powstaje w momencie sprzedaży urządzenia lub nośnika. Podstawę poboru opłat stanowi kwota należna tytułem sprzedaży urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów, uzyskana przez producenta lub importera w danym okresie rozliczeniowym. Pobrawszy opłaty, stowarzyszenie dokonuje podziału ich części na poszczególne organizacje zbiorowego zarządzania (np. Z.). Kwoty opłat przypadające stowarzyszeniu w części przeznaczone są na fundusz zbiorowego spożycia, a w części wypłacane bezpośrednio artystom wykonawcom. Skarżący podkreślił różnicę między pojęciami "opłata" i "wynagrodzenie". Powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z 19 czerwca 2008 r., sygn. akt V CSK 22/08 i uchwałę tego Sądu z 17 września 2009 r., sygn. akt III CZP 57/09 oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 11 października 2011 r., sygn. akt P 18/09, a także na okoliczność, iż pobór i podział opłat nie są objęte decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o statusie organizacji zbiorowego zarządzania. Wywiódł, że przedmiotowe opłaty są zobowiązaniem cywilnoprawnym szczególnego rodzaju. Opłaty nie są wynagrodzeniem za konkretny akt eksploatacji prawa do artystycznego wykonania. Artyści wykonawcy nie przenoszą praw pokrewnych na producentów (importerów) oraz na ostatecznych nabywców urządzeń i nośników, a także nie udzielają im licencji na korzystanie z tych praw na określonych polach eksploatacji i nie świadczą innych usług związanych z opłatami. Skarżący również nie udziela licencji i nie przenosi w inny sposób praw pokrewnych na importerów (producentów) i ostatecznych nabywców urządzeń i nośników, związanych z przedmiotowymi opłatami. Opłaty są należnością o charakterze ogólnospołecznym, a ich celem nie jest ochrona praw artystów wykonawców, lecz doprowadzenie do pewnego stanu równowagi gospodarczej w sytuacji dopuszczenia możliwości zwielokrotniania rozpowszechnionych artystycznych wykonań na własny użytek osobisty. Opłaty faktycznie obciążają nabywców czystych nośników i urządzeń, będąc elementem składowym ich ceny, a w konsekwencji są opodatkowane podatkiem od towarów i usług w momencie ich sprzedaży (importu). Podatek od towarów i usług należny z tytułu sprzedaży jest rozliczany przez producentów i importerów. Opłaty są związane z potencjalną zdolnością urządzenia lub nośnika, nie są natomiast uzależnione od skali eksploatacji artystycznych wykonań w ramach dozwolonego użytku osobistego, podejmowanej przez konkretne podmioty. Żaden stosunek prawny o charakterze zobowiązaniowym lub deliktowym związanym z przedmiotowymi opłatami nie łączy artysty wykonawcy z producentem (importerem) oraz z ostatecznym nabywcą nośników i urządzeń. Prawo do opłat nie zostało ukształtowane jako prawo podmiotowe artysty wykonawcy, a w konsekwencji nie stanowi składnika autorskich praw majątkowych. Artyście nie przysługuje roszczenie o zapłatę opłat ani wobec organizacji zbiorowego zarządzania, ani wobec producenta (importera), ani wobec ostatecznego nabywcy nośników i urządzeń. Roszczenie takie w stosunku do importerów (producentów) przysługuje organizacji zbiorowego zarządzania wskazanej przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (w tym skarżącemu stowarzyszeniu). Stosunek prawny między zobowiązanym (importer, producent), a wierzycielem (stowarzyszenie) powstaje niezależnie od woli stron, z chwilą przeniesienia przez producenta (importera) na rzecz użytkownika (ostatecznego nabywcy) własności urządzenia lub nośnika mogącego posłużyć do prywatnego kopiowania. Brak jest umowy między stowarzyszeniem, a podmiotami obowiązanymi do uiszczania opłat. Odpowiedzialność wnioskodawcy została ukształtowana jako odpowiedzialność za należyte wykonanie poboru, dystrybucji i repartycji opłat. O kluczu, według jakiego ma nastąpić podział opłat decyduje natomiast organizacja zbiorowego zarządzania.

1.2.1. Na tle tak przedstawionego stanu faktycznego skarżące stowarzyszenie zwróciło się do organu interpretacyjnego o odpowiedź na pytanie: czy opłaty od urządzeń i czystych nośników służących do utrwalania utworów w zakresie własnego użytku osobistego, uiszczane przez producentów i importerów na podstawie art. 20 u.p.a.p.p. opodatkowane są podatkiem od towarów i usług?

Przedstawiając własne stanowisko w sprawie wnioskodawca uznał, że nie świadczy on na rzecz producentów (importerów) czystych nośników usług w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług. W konsekwencji opłaty pobierane od producentów (importerów) na podstawie art. 20 u.p.a.p.p. nie stanowią czynności opodatkowanych w rozumieniu tych przepisów i nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

1.3. W interpretacji indywidualnej z dnia 20 sierpnia 2012 r., działający z upoważnienia Ministra Finansów organ podatkowy, za nieprawidłowe uznał, przedstawione we wniosku, stanowisko strony przeciwnej.

1.3.1. W uzasadnieniu wskazał, że kwoty pobierane przez wnioskodawcę od producentów i importerów magnetofonów, magnetowidów i innych podobnych urządzeń oraz czystych nośników służących do utrwalania przy pomocy tych urządzeń fonogramów i wideogramów w zakresie własnego użytku osobistego, stanowią w istocie zapłatę za wykorzystanie praw pokrewnych związanych ze sprzedawanym sprzętem do powielania i utrwalania utworów oraz praw pokrewnych, którą w konsekwencji należy uznać za wynagrodzenie należne w drodze repartycji także podmiotom autorsko uprawnionym za wyświadczoną usługę. Kwoty opłat inkasowane przez stowarzyszenie od producentów i importerów są wynagrodzeniem za świadczenie usług przez podmioty autorsko uprawnione, co sprawia, że działając we własnym imieniu, lecz na rzecz osób trzecich, znajduje zastosowanie art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2011 r., Nr 177, poz. 1054 ze zm., dalej również jako "u.p.t.u." lub "ustawa o VAT"), zakładający że wnioskodawca sam nabył, a następnie wyświadczył omawiane usługi, w związku z czym podstawę opodatkowania na mocy art. 30 ust. 3 tej ustawy stanowi całość inkasowanych opłat pomniejszona o należny podatek.

2. Skarga do Sądu pierwszej instancji.

2.1. W skardze skierowanej, po bezskutecznym wezwaniu organu do usunięcia naruszenia prawa, do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, stowarzyszenie przeciwko interpretacji Ministra Finansów podniosło zarzuty naruszenia prawa procesowego – ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm., dalej również jako "Ordynacja podatkowa" lub "O.p.":

– art. 14c § 1 w zw. z art. 120 oraz art. 121 § 1 w zw. z art. 14h przez niedokonanie oceny jego stanowiska wyrażonego we wniosku o wydanie interpretacji;

– art. 14c § 1 i 2 w zw. z art. 121 § 1 w zw. z art. 14h przez nieodniesienie się do argumentów podniesionych we wniosku o wydanie interpretacji, zwłaszcza przez brak jakiegokolwiek odniesienia się do argumentów dotyczących naruszenia zasady neutralności podatku od towarów i usług oraz zakazu podwójnego opodatkowania tym podatkiem, w przypadku uznania opłat pobieranych od producentów czystych nośników za wynagrodzenie za usługę w rozumieniu u.p.t.u.;

– art. 14b § 1 i 2 w zw. z art. 120 oraz art. 121 § 1 w zw. z art. 14h przez przyjęcie za podstawę rozstrzygnięcia stanu faktycznego odmiennego od tego wskazanego we wniosku o wydanie interpretacji, tj. uznanie, że w zamian za opłaty uiszczane przez producentów (importerów) czystych nośników dochodzi do przeniesienia na nich praw pokrewnych przysługujących artystom wykonawcom, podczas gdy we wniosku wskazywano, że do takiego przeniesienia nie dochodzi;

– art. 14b § 1 w zw. z art. 14c § 1 i 2 w zw. z art. 120 i 121 § 1 w zw. z art. 14h przez wydanie rozstrzygnięcia w zakresie nie objętym wnioskiem o wydanie interpretacji w zakresie sposobu określenia podstawy opodatkowania dla rzekomych usług wykonywanych na rzecz producentów (importerów) czystych nośników.

Stowarzyszenie zarzuciło także naruszenie przepisów prawa materialnego – u.p.t.u.:

– art. 5 ust. 1 pkt 1 przez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że świadczy odpłatne usługi na rzecz producentów (importerów) zobowiązanych do uiszczania opłat od czystych nośników, pomimo braku jakiejkolwiek korzyści, którą podmioty te otrzymywałyby w zamian za uiszczone opłaty (braku ekwiwalentu);

– art. 8 ust. 1 i 2a przez błędną wykładnię polegająca na uznaniu, że usługa w rozumieniu tego przepisu występuje w sytuacji, gdy przepływowi środków finansowych nie towarzyszy żadne świadczenie na rzecz podmiotu, od którego pochodzą te środki.

2.2. W odpowiedzi na skargę, działający z upoważnienia Ministra Finansów organ podatkowy wniósł o oddalenie skargi, podtrzymując jednocześnie stanowisko zawarte w zaskarżonej interpretacji.

3. Uzasadnienie rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji.

3.1. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uznał zasadność skargi strony.

3.2. W pisemnych motywach wyroku Sąd pierwszej instancji nie zaakceptował argumentacji organu, że opłaty pobierane w związku ze sprzedażą urządzeń i czystych nośników służących do utrwalania utworów w zakresie własnego użytku osobistego stanowią wynagrodzenie za możliwość skorzystania z praw autorskich lub pokrewnych. W ocenie Sądu opłaty te nie są związane z ochroną praw twórców, z którą wiąże się obowiązek uiszczania wynagrodzenia za korzystanie z tych praw na określonych polach eksploatacji. Zdaniem Sądu ustawodawca skonstruował mechanizm przedmiotowych opłat właśnie dlatego, że w określonej sytuacji (własny użytek osobisty) twórcy (artyście wykonawcy) nie przysługuje wynagrodzenie, mimo że inne podmioty korzystają z przynależnych mu praw. Ponadto Sąd zwrócił uwagę, że z racji uiszczenia opłaty od sprzedanych urządzeń i czystych nośników, producenci i importerzy nie uzyskują żadnych praw do wykorzystania utworów, z jakich potencjalny użytek mogą uczynić nabywcy. Nie uzyskują również w ten sposób praw związanych z eksploatacją jakichkolwiek innych utworów (wykonań). W ocenie Sądu, nie ma w konsekwencji podstaw do uznania, że w związku z pobieraniem przedmiotowej opłaty występuje świadczenie usług w rozumieniu u.p.t.u.

3.3. WSA w Warszawie stwierdził następnie, że pomiędzy zobowiązanym do wniesienia opłaty z jednej strony, a stowarzyszeniem albo wykonawcą z drugiej strony nie powstaje relacja o charakterze jakiegokolwiek świadczenia. Wniesienie opłaty nie jest świadczeniem ekwiwalentnym, ponieważ w zamian za nie podmiot zobowiązany nie otrzymuje żadnego innego świadczenia ani od wnioskodawcy, ani od wykonawcy. Z racji uiszczenia opłaty producent (twórca) nie nabywa też żadnych uprawnień z mocy prawa. Świadczy to o rekompensacyjnym charakterze opłaty.

3.4. Jak zauważył dalej Sąd pierwszej instancji stowarzyszenie nie świadczy na rzecz podmiotu zobowiązanego żadnych usług. Inkasuje jedynie opłatę, natomiast nie udziela ani w imieniu własnym, ani w imieniu innych podmiotów licencji na korzystanie z praw autorskich w zamian za wniesienie tejże opłaty. Opłata nie stanowi więc także wynagrodzenia za czynności wykonywane przez stronę. Zobowiązanie do uiszczenia opłaty ma charakter całkowicie jednostronny.

3.5. W konsekwencji Sąd pierwszej instancji nie uznał za zasadne stanowiska, że w związku z przedmiotowymi opłatami skarżące stowarzyszenie dokonuje czynności wskazanych w art. 8 ust. 2a u.p.t.u., czyli działając w imieniu własnym, ale na rzecz osoby trzeciej bierze udział w świadczeniu usług, bowiem producenci i importerzy przez samą sprzedaż urządzeń i czystych nośników nie korzystają z praw autorskich (pokrewnych), a zatem nie jest to świadczenie z tytułu którego uiszczają opłatę. Konsekwentnie, świadczeniem artystów wykonawców nie może być również tolerowanie sytuacji, że producenci i importerzy korzystają z przynależnych im praw.

4. Skarga kasacyjna.

4.1. Nie godząc się z powyższym rozstrzygnięciem Minister Finansów, zastępowany przez pełnomocnika, będącego radcą prawnym, wywiódł skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Zaskarżając w niej w całości wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, zarzucił mu – na podstawie art. 174 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm., dalej również jako "P.p.s.a.") – naruszenie prawa materialnego, tj. art. 5 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1 i 2a i art. 30 ust. 3 u.p.t.u., poprzez błędną ich wykładnię i zastosowanie polegające na przyjęciu w opisanym we wniosku o wydanie indywidualnej interpretacji prawa podatkowego, stanie faktycznym, że pobierane od producentów i importerów magnetofonów, magnetowidów i innych podobnych urządzeń oraz czystych nośników opłaty nie stanowią wynagrodzenia za świadczone usługi i tym samym nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Mając na uwadze podniesione zarzuty w skardze kasacyjnej wniesiono o:

- uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz orzeczenie co do istoty,

- uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu,

- zasądzenie zwrotu kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

4.2. W odpowiedzi na skargę kasacyjną stowarzyszenie wniosło o jej oddalenie oraz zasądzenie zwrotu kosztów postępowania, według norm przepisanych.

5. Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

5.1. Zgodnie z art. 187 § 1 P.p.s.a., jeżeli przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej wyłoni się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, Naczelny Sąd Administracyjny może odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić to zagadnienie do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów tego Sądu.

5.2. Zdaniem składu orzekającego, w rozpoznawanej sprawie ujawniła się potrzeba wystąpienia do składu siedmiu sędziów NSA o wyjaśnienie zagadnienia czy w świetle art. 5 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1 i ust. 2a oraz art. 30 ust. 3 ustawy o podatku od towarów i usług pobierane opłaty przez organizacje zbiorowego zarządzania w rozumieniu art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych od producentów i importerów magnetofonów, magnetowidów i innych podobnych urządzeń oraz czystych nośników stanowią wynagrodzenie za świadczone usługi i tym samym podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług?

5.3. Na gruncie niniejszej sprawy ujawniły się dwa możliwe sposoby rozstrzygnięcia powyższego zagadnienia.

5.3.1. Zgodnie z pierwszą koncepcją, prezentowaną w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 grudnia 2014 r., sygn. akt I FSK 1740/13 (publ.: http://orzeczenia.nsa.gov.pl) opłaty reprograficzne, o których mowa w art. 20 ust. 1 pkt 2 oraz art. 201 ust. 1 u.p.a.p.p. nie wiążą się ze świadczeniem usług w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 i art. 8 ust. 1 u.p.t.u. Opłaty te nie wiążą się bowiem z przeniesieniem jakichkolwiek praw do wartości niematerialnych i prawnych (art. 8 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u.), czy też zobowiązaniem do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji (art. 8 ust. 1 pkt 2 u.p.t.u.). Nie wiążą się też ze świadczeniem usług zgodnie z nakazem wynikającym z mocy prawa (art. 8 ust. 1 pkt 3 u.p.t.u.). Z mocy prawa (art. 20 ust. 1 pkt 2 oraz art. 201 ust. 1 u.p.a.p.p.) wynika obowiązek ponoszenia opłat reprograficznych przez podmioty zobowiązane, nie zaś obowiązek świadczenia na rzecz tych podmiotów jakichkolwiek usług.

W omawianym wyroku z dnia 9 grudnia 2014 r. Naczelny Sąd Administracyjny zauważył, że warunkiem uznania danego zdarzenia za usługę jest istnienie "świadczenia", przez które należy rozumieć każde zachowanie się na rzecz innej osoby, które może polegać zarówno na działaniu (uczynienie, wykonanie czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechaniu (nieczynienie bądź też tolerowanie, znoszenie określonych stanów rzeczy). Ponadto, usługą będzie tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni konsument, odbiorca świadczenia odnoszący z niego korzyść (choćby potencjalną). Dopóki nie ma kogoś, kto odnosiłby lub powinien odnosić konkretne (wymierne) korzyści o charakterze majątkowym wiążące się z danym świadczeniem, dopóty świadczenie to nie będzie usługą. Jeżeli nie można ustalić, wskazać podmiotu, który z danego zaniechania odniósłby lub powinien był odnieść korzyść, to - chociażby nawet zachowanie to było pożądane czy też przynoszące ogólną korzyść, np. z punktu widzenia ogólnospołecznego czy też innej zbiorowości - nie będzie ono stanowić usługi. Nie można także zakładać, że podmiot, który płaci za dane świadczenie polegające na zaniechaniu, jest jego beneficjentem. Tego rodzaju związek musi być wyraźnie widoczny (zob. A. Bartosiewicz, Komentarz do art. 8 ustawy o podatku od towarów i usług, Lex 2014). Tymczasem w przypadku opłat, o których mowa w art. 20 ust. 1 pkt 2 i art. 201 ust. 1 u.p.a.p.p. opłaty te pobierane są w celu finansowania systemu rekompensat za szkody wyrządzone podmiotom praw autorskich z tytułu tzw. użytku prywatnego. Podmioty zobowiązane do ponoszenia tych opłat nie otrzymują w zamian żadnego świadczenia, ani w postaci działania, ani też powstrzymania się od działania. W szczególności nie otrzymują żadnego prawa autorskiego lub prawa pokrewnego. Obowiązek wnoszenia opłat reprograficznych ciąży też na posiadaczach urządzeń reprograficznych, którzy prowadzą działalność gospodarczą w zakresie zwielokrotniania utworów dla własnego użytku osobistego osób trzecich. W myśl art. 201 ust. 1 u.p.a.p.p., są oni obowiązani do uiszczania tych opłat również, za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, w wysokości do 3% wpływów z tego tytułu na rzecz twórców oraz wydawców, chyba że zwielokrotnienie odbywa się na podstawie umowy z uprawnionym. Opłaty te przypadają twórcom i wydawcom w częściach równych.

Opłaty reprograficzne mają charakter cywilnoprawny, a obowiązek ich uiszczania wynika wprost z przepisów prawa, w tym sensie, że powstaje wskutek zrealizowania określonego w ustawie stanu faktycznego. Takie stanowisko prezentowane jest też w doktrynie i orzecznictwie sądów powszechnych (zob. np. E. Traple w: J. Barta (red.), R. Markiewicz (red.) et al., Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, wyd. V, Warszawa 2011, s. 207; P. Sadowski, Opłaty od czystych nośników AV – najważniejsze problemy praktyki, Przegląd Prawa Handlowego 2007, nr 13, s. 31-39, a także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2013 r., sygn. V CSK 366/12).

Mimo traktowania opłaty reprograficznej jako należności cywilnoprawnej, mającej swoje źródło w prawie autorskim, trudno przypisać jej cechy wynagrodzenia autorskiego, rozumianego jako wynagrodzenie za korzystanie z utworu lub stanowiące pochodną prawa do rozporządzania utworem. W piśmiennictwie przedstawiono szereg argumentów przemawiających za tą tezą. Wskazuje się między innymi, że nie ma możliwości powiązania opłaty reprograficznej z aktem korzystania z utworu w postaci reprodukcji. Opłaty te są funkcjonalnie oderwane od korzystania z utworu i od osoby rzeczywistego użytkownika. Brak jest możliwości powiązania uiszczonej części opłaty z konkretnym aktem korzystania z konkretnego utworu, a przez to – z osobą "uprawnionego" do tej części opłaty. Brak jest też jakiegokolwiek stosunku prawnego (zobowiązaniowego lub deliktowego) pomiędzy uprawnionymi twórcami, a podmiotami zobowiązanymi do wnoszenia opłat reprodukcyjnych. Opłata reprograficzna jest rodzajem wynagrodzenia sui generis, niewykazującego związku z prawem do korzystania z utworu czy rozporządzania utworem w rozumieniu art. 17 u.p.a.p.p. (zob. szerzej: D. Sokołowska, Opłaty reprograficzne, Warszawa 2014 r.).

5.3.2. Z kolei w będącym w opozycji do powyższego orzeczenia, wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 października 2014 r., sygn. akt I FSK 1485/13 (publ.: http://orzeczenia.nsa.gov.pl) stwierdzono, że opłaty pobrane od producentów i importerów stanowią wynagrodzenie z tytułu świadczonych przez twórcę usług w postaci powierzenia w zarząd i ochronę praw. Zarząd i ochrona praw przejawiał się natomiast w poborze i podziale opłat od producentów i importerów nośników, który skarżąca wykonywała na rzecz twórców.

W omawianym wyroku podniesiono, że z analizy treści art. 8 ust. 1 ustawy o VAT wynika, iż pojęcie świadczenia usług jest szerokie, obejmuje bowiem różnego rodzaju świadczenia nie będące dostawą towarów w rozumieniu przepisów ustawy o podatku od towarów i usług. Pod pojęciem usługi (świadczenia) należy rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechanie (nieczynienie bądź też tolerowanie). Usługą będzie tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni konsument, odbiorca świadczenia odnoszący korzyść o charakterze majątkowym. W związku z powyższym czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności, przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością, a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie. Mieszczą się w nich zatem także usługi wykonywane w imieniu własnym i na rzecz osoby trzeciej, jak również w imieniu i na rzecz osoby trzeciej.

Tymczasem stosunek zobowiązaniowy pomiędzy producentami i importerami czystych nośników, a podmiotami uprawnionymi do otrzymania od nich stosownych opłat nie wynika wprost z zawarcia stosownej umowy pomiędzy stronami, lecz z mocy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Powyższe zdaniem Sądu kasacyjnego powodowało, że skarżącej, której podstawowym zadaniem statutowym było zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi do utworów audiowizualnych, na wymienionych w decyzji polach eksploatacji oraz zbiorowe zarządzanie prawami pokrewnymi przysługującymi producentom utworów audiowizualnych, przysługiwało prawo do udziału w opłatach uiszczanych przez producentów i importerów magnetowidów i innych podobnych urządzeń oraz związanych z nimi czystych nośników na podstawie art. 20 ust. 1 i 3 ustawy o prawie autorskim oraz otrzymywania kwot pieniężnych z tytułu reemisji kablowej utworów na podstawie art. 94 ust. 5 oraz art. 95¹ ust. 2 w związku z art. 211 ustawy o prawie autorskim.

Skarżącej jako producentowi utworów audiowizualnych należne były opłaty z tytułu sprzedaży nośników. Skoro skarżąca zawarła ze S. F. P. – Z. A. i P. A. (SFP-ZAPA) umowę na mocy której powierzyła jej wykonywanie praw autorskich i pokrewnych producenta utworu audiowizualnego, to uznać należało, że SFP-ZAPA działając na rzecz skarżącej zobowiązany był do poboru i podziału uzyskanych opłat i przekazania należnych kwot twórcom, jako autorsko uprawnionym do ich uzyskania. Umocowanie do takiego działania wynika bezpośrednio z samej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

W myśl natomiast zasady wyrażonej w art. 8 ust. 2a u.p.t.u., w przypadku gdy podatnik, działając we własnym imieniu, ale na rzecz osoby trzeciej, bierze udział w świadczeniu usług, przyjmuje się, że ten podatnik sam otrzymał i wyświadczył te usługi.

Biorąc powyższe pod uwagę NSA w omawianym wyroku stwierdził, że SFP-ZAPA występował w charakterze otrzymującego usługę od twórcy (skarżącej) i jednocześnie świadczącego usługę zarządzania prawami autorskimi w stosunku do producentów i importerów nośników. W konsekwencji Sąd kasacyjny nie zgodził się z argumentacją skargi kasacyjnej, że opłaty pobierane od wymienionych w ustawie o Prawie autorskim i prawach pokrewnych podmiotów nie wiązały się z jakimkolwiek świadczeniem ze strony podmiotów uprawnionych tj. m.in. skarżącej, albowiem to z mocy ustawy wynika stosunek zobowiązaniowy, który sprawia, że inkasowane, za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania, opłaty przybierają formę wynagrodzenia należnego - m.in. producentom filmowym w zamian za posiadane przez niego prawa do wartości niematerialnych i prawnych, do eksploatacji których niewątpliwie dochodzi w sytuacji rozpowszechniania utworów twórców na różnych nośnikach wymienionych w ustawie, poprzez ich zwielokrotnianie, a także poprzez ich reemisję przez nadawców kablowych.

Opłaty od czystych nośników od producentów i importerów urządzeń i nośników oraz kwoty z tytułu reemisji pobierane od nadawców kablowych mają charakter obligatoryjny i z mocy ustawy inkasowane są za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi. Tak więc ustawa o prawie autorskim nie dopuszcza możliwości samodzielnego pobierania należności z tego tytułu i ustanawia obowiązkowe pośrednictwo OZZ, co przesądza o braku aktywnych działań ze strony producentów.

Prawo autorskie przysługujące twórcom, jak również prawa pokrewne przysługujące podmiotom współtworzącym dane dzieło audiowizualne stanowią rodzaj praw do wartości niematerialnych i prawnych, o których mowa w art. 8 ust. 1 u.p.t.u. W piśmiennictwie wskazuje się, że korzystanie z wartości niematerialnych i prawnych odbywać się może na dwa sposoby. Po pierwsze, możliwe jest przeniesienie tego prawa na inny podmiot. Na przypadek ten wyraźnie wskazują przepisy ustawy, zaliczając tę czynność do świadczenia usług. Po drugie, korzystanie z wartości niematerialnych i prawnych może odbywać się poprzez uzyskanie od ich podmiotu prawa do używania ich na określonych polach eksploatacji, czyli uzyskanie licencji (sublicencji). Czynność taka - udzielenie licencji - nie jest wprost wskazana jako podlegająca opodatkowaniu. Niewątpliwie jednak stanowi ona usługę, jest bowiem określonym świadczeniem. Jeżeli udzielenie licencji na korzystanie z praw własności intelektualnej jest odpłatne, to stanowi czynność podlegającą opodatkowaniu. Ustawa wskazuje, że odpłatne świadczenie usług stanowi także zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji. Jest to zatem takie świadczenie, którego istotą jest zaniechanie polegające bądź na nie podejmowaniu określonych czynności, bądź też na znoszeniu określonej sytuacji (por. Adam Bartosiewicz, Komentarz do art. 8 ustawy o podatku od towarów i usług, Lex 2014).

5.4. W świetle przedstawionych przeciwstawnych poglądów odnośnie potencjalnych rozstrzygnięć wskazanego w sentencji niniejszego postanowienia zagadnienia, konieczne stało się zwrócenie do poszerzonego składu NSA w trybie art. 187 § 1 P.p.s.a.