II GZ 420/14

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 9 czerwca 2014 r. o sygn. akt II SA/Gl 131/14 Wojewódzki Sąd Administracyjny w G., działając na podstawie art. 246 § 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.; dalej powoływanej jako "p.p.s.a."), oddalił wniosek Z. I. B. – F. - Spółki jawnej w upadłości układowej z siedzibą w P. o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od wpisu od skargi w sprawie ze skargi tej spółki na postanowienie Samorządowego Kolegium O. w Katowicach z dnia [...] listopada 2013 r. (nr [...]) w przedmiocie odmowy wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji o zezwoleniu na zajęcie pasa drogowego.

Z uzasadnienia wspomnianego postanowienia Sądu pierwszej instancji wynika, że pismem z dnia 19 lutego 2014 r. skarżąca spółka wniosła o zwolnienie jej od wpisu od skargi. Spółka wskazała, że obecnie znajduje się w bardzo trudnej sytuacji finansowej z uwagi na ogłoszenie przez Sąd Rejonowy w Cz. jej upadłości z możliwością zawarcia układu. Podała, że jej kapitał zakładowy wynosi 16 888 zł, posiada środki trwałe o wartości 619 686,24 zł, w ostatnim roku obrotowym strata ukształtowała się na poziomie 1 821 853,63 zł, zaś na dzień 31 stycznia 2014 r. w kasie spółki zgromadzono środki pieniężne w wysokości 676,35 zł. Spółka stwierdziła, że prowadzi liczne postępowania przed sądami powszechnymi o zapłatę należnych jej kwot. Przedłożyła przy tym kopie postanowień wydanych przez sądy powszechne o zwolnieniu jej od ponoszenia kosztów opłat sądowych od pozwów w tych postępowaniach. Spółka podniosła także, że w WSA w G. złożyła dziesięć skarg, których opłacenie wiązałoby się z wydatkiem w wysokości 2000 zł. W toku dalszego postępowania w przedmiocie wniosku o przyznanie prawa pomocy spółka wskazała, że winna najpierw pokrywać koszty postępowania upadłościowego oraz regulować bieżące zobowiązania, a wydatkowanie środków pieniężnych na inne cele może skutkować niekorzystną zmianą opcji upadłościowej, przy czym strona podkreśliła, że jej niewypłacalność ma charakter ciągły, a przyczyną zachwiania płynności finansowej był brak zapłaty wynagrodzenia za zrealizowane kontrakty. Spółka wyjaśniła, że prowadzi działalność gospodarczą w zakresie wykonywania robót budowlanych (jako podwykonawca). Stwierdziła, że ze wstępnych danych finansowych dotyczących 2013 r. wynika, że jej przychody netto osiągnęły wartość 5 209 883,41 zł (przy czym podkreślono, że do przychodów zaliczono m.in. wierzytelności wobec Z. I. M. Spółki z o.o. w M. w wysokości 4 778 319,72 zł, które nie zostały uregulowane przez dłużnika). Skarżąca stwierdziła ponadto, że mimo bardzo trudnej sytuacji finansowej prowadzi nadal działalność gospodarczą i zaspokaja zobowiązania powstające po ogłoszeniu upadłości (na dowód czego przedstawiła wykaz zrealizowanych w 2013 r. prac wraz z wartością przychodów uzyskanych z tego tytułu oraz zestawienie wydatków za 2013 r.). Wskazała dodatkowo, że według stanu na dzień 31 grudnia 2012 r. należności z tytułu dostaw i usług wynoszą 6 817 551,80 zł, a wartość szacunkowa majątku trwałego na dzień 1 marca 2012 r. kształtowała się na poziomie 2 468 620 zł. Spółka stwierdziła przy tym, że pozyskanie środków pieniężnych poprzez sprzedaż maszyn i urządzeń zaliczanych do majątku trwałego nie jest możliwa, bowiem ruchomości te są wykorzystywane w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, a ponadto oznaczałoby to uszczuplenie masy upadłości, na co nie wyrazi zgody nadzorca sądowy. Na wezwanie Sądu spółka nadesłała żądane dokumenty w postaci m.in. sprawozdania finansowego za 2013 r., deklaracji w podatku od towarów i usług za miesiące od stycznia do marca 2014 r. (wyjaśniając, że wynikająca z tych deklaracji nadwyżka podatku nie została spółce zwrócona), zestawienie obrotów i sald w I kwartale 2014 r., raport kasowy według stanu na 31 marca 2014 r., wydruki obejmujące listę operacji na rachunkach bankowych, kopię postanowienia Sądu Apelacyjnego w K. z dnia 26 marca 2014 r. (sygn. akt V Acz 282/14) zwalniającego spółkę częściowo od kosztów sądowych w zakresie opłaty od pozwu. Strona oświadczyła również, że uzyskane środki są przeznaczane na zapłatę zaległych wynagrodzeń za 2012 r. oraz związanych z nimi obciążeń publicznoprawnych.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, w niniejszej sprawie brak jest podstaw do przyznania stronie prawa pomocy we wnioskowanym zakresie. Sąd podkreślił przy tym, że nie jest związany orzeczeniami z zakresu prawa pomocy wydanymi w innych sprawach.

Sąd dokonał analizy nadesłanej przez stronę skarżącą dokumentacji obrazującej sytuację finansową spółki. W następstwie tego uznał, że nadesłane przez skarżącą dokumenty i złożone oświadczenia częściowo są niejasne, a nawet pozostają ze sobą w sprzeczności (dane dotyczące przychodów i wydatków za 2013 r., informacje na temat likwidacji majątku upadłego) i z tego względu nie była możliwa pełna ocena sytuacji finansowej skarżącej w okresie po ogłoszeniu upadłości. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, oczywiste jest to, że przed ogłoszeniem upadłości spółka była trwale niewypłacalna, natomiast wnioskowane przez stronę postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu ma doprowadzić do polepszenia sytuacji wierzycieli, a nie do kolejnej niewypłacalności "o charakterze ciągłym". Sąd stwierdził ponadto, że nawet gdyby przyjąć, iż spółka osiągnęła w 2013 r. przychody jedynie w wysokości "środków pieniężnych faktycznie przekazanych spółce" (577 149,50 zł), a także biorąc pod uwagę przychód osiągnięty w pierwszych trzech miesiącach 2014 r. (113 000 zł) oraz wnioskowaną przez spółkę do zwrotu kwotę wynikająca z nadwyżki podatku naliczonego nad należnym, to nie można uznać, że sytuacja finansowa skarżącej nie pozwala na poniesienie należnej opłaty sądowej w łącznej wysokości 2000 zł (obliczonej dla wszystkich zainicjowanych obecnie postępowań sądowych).

Z. I. B. – F. - Spółka jawna w upadłości układowej złożyła zażalenie na wspomniane postanowienie Sądu pierwszej instancji. Wniosła o zmianę tego orzeczenia i przyznanie prawa pomocy.

W uzasadnieniu spółka stwierdziła, ze za pomocą przedłożonych oświadczeń i złożonych dokumentów wykazała zasadność wniosku o przyznanie prawa pomocy. Z dokumentów tych wynika bowiem, że skarżąca nie posiada środków na uiszczenie kosztów postępowania. Trudności finansowe spółki nie mają charakteru incydentalnego, co potwierdza także okoliczność pozostawania skarżącej w stanie upadłości od 2012 r.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 199 p.p.s.a. strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Instytucja prawa pomocy w postępowaniu sądowoadministracyjnym, która ma gwarantować możliwość realizacji konstytucyjnego prawa do sądu, wyrażonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, stanowi odstępstwo od zasady ponoszenia kosztów postępowania przez strony. W związku z tym, że w przypadku przyznania prawa pomocy koszty postępowania sądowego pokrywane są z budżetu państwa, korzystanie z tej instytucji powinno mieć miejsce jedynie w wypadkach uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, gdy wnioskodawca rzeczywiście nie posiada żadnych lub wystarczających możliwości sfinansowania kosztów postępowania, a przez to nie może zrealizować przysługującego mu prawa do sądu.

W myśl art. 246 § 2 pkt 2 p.p.s.a. osobie prawnej, a także innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, prawo pomocy może być przyznane w zakresie częściowym - gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania. Z treści tego przepisu wynika wprost, że ciężar dowodu co do wykazania okoliczności uzasadniających przyznanie prawa pomocy spoczywa na stronie składającej wniosek o przyznanie tego prawa. Takie stanowisko znajduje również oparcie w treści art. 252 § 1 p.p.s.a., zgodnie z którym wniosek o przyznanie prawa pomocy powinien zawierać oświadczenie strony obejmujące dokładne dane o stanie majątkowym i dochodach. Właściwe przedstawienie przez stronę przyczyn uzasadniających zwolnienie od kosztów sądowych oraz dowodów na ich poparcie umożliwia sądowi rozpoznającemu wniosek dokonanie prawidłowej oceny sytuacji majątkowej wnioskodawcy. Strona ma w tym zakresie inicjatywę dowodową, a sąd na podstawie przedstawionych przez stronę dowodów dokonuje oceny, czy wystąpiły przesłanki przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.

Strona występująca na drogę postępowania sądowego winna mieć świadomość obowiązku ponoszenia kosztów tego postępowania i wnosząc o zwolnienie z tego obowiązku powinna uprawdopodobnić w sposób wiarygodny i rzetelny, że zachodzą przesłanki do uwzględnienia wniosku. Jedynym kryterium oceny wniosku o przyznanie prawa pomocy jest bowiem kryterium finansowe (por. postanowienie NSA z dnia 19 stycznia 2010 r., sygn. akt I GZ 1/10 - treść dostępna w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych na stronie http://orzeczenia.nsa.gov.pl).

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, w świetle przedstawionych przez stronę okoliczności należy podzielić stanowisko Sądu pierwszej instancji, że spółka nie wykazała, iż nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania. W zaskarżonym postanowieniu Sąd trafnie wskazał, że przyznanie prawa pomocy w innych postępowaniach sądowych toczących się przed sądami powszechnymi czy administracyjnymi (na co powoływała się skarżąca) nie jest dostateczną przesłanką dla uwzględnienia wniosku strony w niniejszej sprawie. Sąd nie jest bowiem związany orzeczeniami z zakresu prawa pomocy wydanymi w innych sprawach, zatem wnioskodawca nie może oczekiwać, że skoro w poprzednich postępowaniach sądowych został on zwolniony od kosztów, to również kolejny jego wniosek powinien zostać rozpatrzony pozytywnie. Sąd ocenia bowiem wniosek o przyznanie prawa pomocy w każdej sprawie indywidualnie (por. postanowienie NSA z dnia 9 czerwca 2014 r., sygn. akt II OZ 557/14). Należy również dodać, że koszty sądowe, od których skarżąca została zwolniona w postępowaniach toczących się przed sądami powszechnymi, są znacznie wyższe od tych w rozpoznawanej sprawie. Jak wynika bowiem z przedłożonego przez skarżącą postanowienia Sądu Apelacyjnego w K. z dnia 26 marca 2014 r. (sygn. akt V Acz 282/14), Sąd ten zwolnił spółkę od kosztów sądowych w zakresie opłaty od pozwu, która wynosiła 58 755 zł. Natomiast łączna wysokość wpisów sądowych od skarg dla wszystkich zainicjowanych przez skarżącą postępowań przed sądami administracyjnymi wynosi (według jej oświadczenia) 2000 zł.

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sąd pierwszej instancji bardzo szczegółowo przeanalizował sytuację finansową skarżącej i doszedł do prawidłowego wniosku, że zgromadzony materiał dowodowy nie uzasadnia przyznania skarżącej prawa pomocy w zakresie zwolnienia od wpisu od skargi, wynoszącego w tej sprawie 200 zł. Naczelny Sąd Administracyjny w pełni podziela stanowisko Sądu pierwszej instancji i przyjmuje je za swoje. Nie ma konieczności powtarzania tej argumentacji, tym bardziej, że skarżąca w uzasadnieniu zażalenia nie wskazała żadnych nowych okoliczności, ani odmiennej niż przedstawiona w zaskarżonym postanowieniu interpretacji dotychczas wskazywanych faktów. Wprawdzie skarżąca pozostaje w upadłości układowej, ale - jak sama oświadczyła w uzasadnieniu sprzeciwu - mimo trudności nadal prowadzi działalność gospodarczą i zaspokaja zobowiązania powstające po ogłoszeniu upadłości. Jak wskazał Sąd pierwszej instancji opierając się na przedłożonych przez spółkę dokumentach, strona skarżąca osiągnęła w pierwszym kwartale 2014 r. przychód w wysokości 113 000 zł. Podkreślić zatem trzeba, że obowiązek poniesienia kosztów sądowych nie może być przez stronę postępowania traktowany jako drugorzędny w stosunku do innych zobowiązań spółki, które - jak sama przyznaje - zaspokaja. Trafnie zauważył Sąd pierwszej instancji, że nie jest uzasadnione dawanie priorytetu w regulowaniu bieżących zobowiązań powstałych w związku z kontynuowaniem prowadzenia przez skarżącą działalności gospodarczej względem danin publicznych. W takiej sytuacji prawidłowa jest ocena, że nie ma podstaw do przyjęcia, iż skarżąca nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania (w rozumieniu art. 246 § 2 pkt 2 p.p.s.a.), które na obecnym etapie procesu sprowadzają się do uiszczenia wpisu sądowego od skargi w wysokości 200 zł.

Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 2 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji postanowienia.