II SA/Bk 1209/13

Uzasadnienie

Zaskarżoną decyzją z dnia [...] listopada 2013 r., nr [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Ł. (dalej zwane SKO) utrzymało w mocy trzy decyzje Dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Z. (dalej zwanego Dyrektorem MOPS) z dnia [...] września 2013 r. o numerach: [...], [...] oraz [...] w przedmiocie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego w kwotach odpowiednio: - za okres od 1 października 2008 r. do 30 września 2009 r. w kwocie 9000 zł wraz z ustawowymi odsetkami; za okres od 1 października 2009 r. do 30 września 2010 r. w kwocie 9000 zł wraz z ustawowymi odsetkami; - za okres od 1 października 2010 r. do 30 września 2011 r. w kwocie 9000 zł wraz z ustawowymi odsetkami.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w następujących okolicznościach faktycznych i prawnych:

Na mocy decyzji Dyrektora MOPS nr [...], [...] oraz [...] T. S.-D. (dalej jako skarżąca) nabyła prawo do świadczenia z funduszu alimentacyjnego na jej dzieci E. K. D. i E. D. na roczne okresy od 1 października 2008 r. do 30 września 2009 r., od 1 października 2009 r. do 30 września 2010 r. oraz od 1 października 2010 r. do 30 września 2011 r., każdorazowo w wysokości 400,00 zł miesięcznie na syna oraz 350,00 zł miesięcznie na córkę.

Pismem z dnia 2[...] sierpnia 2011 r. Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w K. udzielił na wniosek skarżącej informacji, że zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych I. D., zmarł w miejscowości K., na terenie Niemiec w dniu [...].09.2008 r. Skarżąca przedstawiła powyższą informację w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Z. w dniu [...].09.2011 r. (zgodnie z pieczęcią wpływu). W związku z powzięciem tej informacji Dyrektor MOPS w wyniku wznowienia postępowania uchylił wyżej wskazane decyzje przyznające skarżącej świadczenia oraz odmówił przyznania świadczenia z funduszu alimentacyjnego za wskazane w nich okresy (decyzje z dnia [...] stycznia 2012 r., nr: [...], [...], [...].

Następnie w dniu [...] marca 2012 r. Dyrektor MOPS wydał decyzje nr: [...], [...]. oraz [...], na mocy których uznał za nienależnie pobrane z funduszu alimentacyjnego świadczenia ustalone uprzednio w kwotach i za okresy jak wyżej. Decyzje te, jak i decyzja SKO w Ł. z dnia [...] kwietnia 2012 r., nr [...] utrzymująca je w mocy, zostały ostatecznie utrzymane w mocy wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 lipca 2013 r., sygn. akt I OSK 2347/12, prawomocnie oddalającym skargę T. S. – D.

Decyzjami z dnia [...] września 2013 r., o numerach [...], [...] oraz [...]. Dyrektor MOPS orzekł o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń za okresy i w kwotach określonych jak wyżej. W wyniku odwołania skarżącej decyzje zostały poddane kontroli SKO w Ł., które decyzją z dnia [...] listopada 2013 r., nr [...] utrzymało je w mocy. W uzasadnieniu swojej decyzji organ II instancji wskazał na art. 2 pkt 7 lit. a i art. 23 ust. 1 i ust. 7 ustawy z dnia 7 września 2007 r. w sprawie pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2012 r., poz. 1228), który definiuje nienależne świadczenie jako wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub w części. Jednocześnie osoba, która pobrała nienależnie świadczenia, jest zobowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi. Za okoliczność powodującą ustanie wypłaty świadczenia SKO uznało śmierć I. D. - dłużnika alimentacyjnego, w dniu [...] września 2008 r., potwierdzoną informacją Konsulatu Generalnego RP w K. W dalszej części uzasadnienia organ II instancji opisał dotychczasowe postępowanie podkreślając, że pozostają w obrocie prawnym decyzje o odmowie przyznania świadczenia z funduszu alimentacyjnego, jak też o uznaniu za nienależnie pobrane świadczenia wypłacone skarżącej. W związku z tym zasadne jest wydanie decyzji zobowiązującej skarżącą do zwrotu świadczeń. Organ administracji publicznej nie działa w tym zakresie w ramach uznania administracyjnego, a tym samym musi orzec o zwrocie świadczenia, jeżeli zaistnieją ku temu przesłanki ustawowe. Nie może mieć wpływu na jego decyzję subiektywna sytuacja materialna lub zdrowotna strony.

Na powyższą decyzję SKO w Ł.T. S. – D. złożyła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku wnosząc o jej uchylenie w całości. Sformułowała ogólny zarzut niezgodności decyzji z prawem dotyczącym pomocy osobom upoważnionym do alimentów z funduszu alimentacyjnego bez wskazywania konkretnych przepisów ustawy. Na poparcie swej skargi skarżąca wskazała, że decyzje udzielające jej świadczeń z funduszu alimentacyjnego zostały uchylone dopiero decyzjami z dnia [...] listopada 2011 r., w związku z czym do tego momentu wypłacone świadczenie było jej należne. Podniosła, że do chwili uzyskania informacji o śmierci dłużnika alimentacyjnego nie posiadała wiedzy o ustaniu okoliczności uprawniających ją do pobierania świadczeń. Wskazała, że wcześniej podejmowane próby ustalenia adresu zamieszkania dłużnika alimentacyjnego nie przynosiły rezultatu, a sama skarżąca pozostawała w przeświadczeniu, że dłużnik żyje. O śmierci dłużnika nie wiedziała także jego matka, która występowała jako świadek w postępowaniu prowadzonym przed Sądem Rejonowym w Z. dotyczącym podwyższenia alimentów. Po otrzymaniu wiadomości z Konsulatu skarżąca niezwłocznie przedłożyła ją w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej, nie chcąc zatajać istotnych w sprawie informacji. Ponadto skarżąca podniosła, że jest ciężko chora psychicznie, w związku z czym jest niezdolna do pracy, a jedynym środkiem utrzymania jej i jej dzieci jest przyznana jej z tego tytułu renta. Podniosła także, że Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Z. nie uwzględnił jej trudnej sytuacji materialno-zdrowotnej i odrzucił wniosek o umorzenie nadpłaconej kwoty.

SKO w Ł. w odpowiedzi na skargę z dnia 27 grudnia 2013 r. wniosło o oddalenie skargi. W uzasadnieniu SKO podtrzymało stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji. Organ II instancji ponownie przywołał pozostające w obrocie prawnym decyzje o uznaniu za nienależnie pobrane świadczenia wypłacone skarżącej. Podkreślił, że wskazywane przez skarżącą argumenty nie mogą być podstawą do odstąpienia od uznania jej za osobę zobowiązaną do zwrotu pobranych nienależnie świadczeń. Końcowo SKO wskazało, że istnieje możliwość umorzenia, odroczenia lub rozłożenia na raty kwoty nienależnie pobranych świadczeń, jeżeli istnieją szczególnie uzasadnione okoliczności dotyczące sytuacji rodziny.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku zważył, jak następuje:

Stosownie do art. 1 par.1, art. 2 i 3 ustawy z dnia 30. 08. 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi / Dz. U. z 2012 r., poz.270/, zwanej: p.p.s.a., sądy administracyjne sprawują kontrolę aktów administracyjnych pod kontem ich legalności tj .zgodności z przepisami prawa materialnego i procesowego. Sąd nie może opierać tej kontroli o kryterium słuszności lub o zasady współżycia społecznego.

Rozpoznając sprawę w tak zakreślonej kognicji, Sąd stwierdził, że skarga nie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie należy wyjaśnić, że postępowanie dotyczące przedmiotowych świadczeń toczyło się w trzech etapach, które kolejno można streścić następująco: po pierwsze – odmówiono skarżącej przyznania świadczeń; po drugie - uznano pobrane przez skarżącą świadczenia za pobrane nienależnie; po trzecie - zobowiązano skarżącą do zwrotu wypłaconych uprzednio świadczeń (wypada nadmienić, że w dwóch pierwszych etapach zapadły już wobec skarżącej ostateczne rozstrzygnięcia). Taki sposób postępowania w tego rodzaju sprawach został zaaprobowany przez orzecznictwo sądowoadministracyjne, zaś WSA w Białymstoku w składzie niniejszym nie widzi podstaw do uczynienia od niego odstępstwa (por. np. wyrok WSA w Warszawie z dnia 27 marca 2013 r., sygn. akt I SA/Wa 2314.12 i powołane tam orzecznictwo, wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 10 kwietnia 2013 r., sygn. akt II SA/Rz 114/13, publ. www.orzeczenia.nsa.gov.pl). Należy podkreślić, że wszystkie decyzje zapadłe wobec skarżącej są ze sobą ściśle powiązane i każda powoduje dla następnej określone konsekwencje prawne. Tak więc ostateczna odmowa przyznania świadczenia w wyniku wznowienia postępowania zobowiązywała organ orzekający w sprawie świadczeń do uznania wypłaconych kwot za pobrane nienależnie, a z kolei ostateczne rozstrzygnięcie stwierdzające, że świadczenia pobrano nienależnie, rodzi obowiązek wydania decyzji zobowiązującej do ich zwrotu.

Mając na uwadze przytoczone powyżej relacje między poszczególnymi decyzjami, rozpoznanie niniejszej skargi sprowadzało się w istocie do ustalenia, czy zaistniały przesłanki do nałożenia na skarżącą obowiązku zwrotu wypłaconego jej świadczenia. Należy zatem w pierwszym rzędzie wskazać na przepis art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2012 r., poz. 1228 ze zm., zwana dalej "ustawą"), który stanowi, że "osoba, która pobrała nienależnie świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu wraz z ustawowymi odsetkami". Na obecnym etapie postępowania zbadaniu podlega więc wyłącznie okoliczność, czy skarżąca pobrała świadczenia nienależnie, co rodziłoby obowiązek ich zwrotu wraz z ustawowymi odsetkami. Należy podkreślić, że ustawa posługuje się własną definicją nienależnie pobranego świadczenia, którą przepis art. 2 ust. 7 pkt a-d formułuje jako świadczenie pobrane z funduszu alimentacyjnego:

a) wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub w części,

b) przyznane lub wypłacone w przypadku świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą te świadczenia,

c) wypłacone bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa, jeżeli stwierdzono nieważność decyzji przyznającej świadczenie albo w wyniku wznowienia postępowania uchylono decyzję przyznającą świadczenie i odmówiono prawa do świadczenia,

d) wypłacone, w przypadku gdy osoba uprawniona w okresie ich pobierania otrzymała, niezgodnie z kolejnością określoną w art. 28, zaległe lub bieżące alimenty, do wysokości otrzymanych w tym okresie alimentów.

Dalej należy zauważyć, że w tym zakresie prawomocnie orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 4 lipca 2013 r., sygn. akt I OSK 2347/12 uznając, że sporne świadczenia zostały pobrane nienależnie zgodnie z treścią art. 2 pkt 7 lit. a w zw. z art. 23 ust. 1 ustawy. Nienależnie pobranym jest zatem świadczenie wypłacone skarżącej mimo, bezspornie stwierdzonej pismem urzędowym ,śmierci dłużnika alimentacyjnego w dniu [...].09.2008 r.

Skoro Naczelny Sąd Administracyjny orzekł o nienależnym pobraniu świadczeń z funduszu alimentacyjnego przez skarżącą, to następnym etapem było wydanie decyzji orzekającej o zwrocie tych świadczeń na podstawie art.23 ust.1 i ust. 7 ustawy.

W tak ustalonym stanie faktycznym i mając na względzie bezwzględnie obowiązujący przepis art. 23 ust. 1 ustawy, organy I i II instancji prawidłowo orzekły o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń. Dla rozstrzygnięcia o zwrocie nie mają znaczenia powołane przez skarżącą okoliczności, takie jak trudna sytuacja materialna i zdrowotna lub też wewnętrzne przekonanie skarżącej o pozostawaniu dłużnika alimentacyjnego przy życiu. To wszystko pozostaje bowiem w subiektywnej sferze indywidualnych odczuć skarżącej, podczas gdy w niniejszej sprawie należało oprzeć się na obiektywnie ustalonym stanie faktycznym, wynikającym z przedstawionych także przez samą skarżącą dowodów. Podkreślić należy, że art. 23 ust. 1 ustawy znajdujący zastosowanie w niniejszej sprawie, nie rozróżnia skutków prawnych wypłacenia świadczenia nienależnie pobranego od dobrej lub złej wiary beneficjenta tego świadczenia. W przepisie tym ustalony został zamknięty katalog precyzyjnie opisanych okoliczności, w których świadczenie powinno być uznane za nienależnie pobrane. Dlatego też nie mogą mieć znaczenia wyjątkowe cechy indywidualnej sytuacji skarżącej, o ile spełniona zostaje co najmniej jedna z przesłanek wymienionych w lit. a) – d) przytoczonego przepisu.

Nie można również podzielić zarzutu dotyczącego obowiązywania decyzji o udzieleniu świadczeń aż do listopada 2011 r. Decyzje o przyznaniu świadczeń zostały zweryfikowane w postępowaniu wznowionym na podstawie art. 145 § 5 Kodeksu postępowania administracyjnego, tj. z powodu wyjścia na jaw istotnych dla sprawy nowych okoliczności faktycznych lub nowych dowodów istniejących w dniu wydania decyzji, nieznanych organowi, który wydał decyzję. Taką nową okolicznością faktyczną była śmierć dłużnika alimentacyjnego w dniu [...].09.2008 r., tj. przed okresem, za który ustalone zostały na rzecz skarżącej świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Za chwilę rozstrzygającą o prawie skarżącej trzeba bowiem uznać chwilę faktycznej śmierci alimentacyjnie zobowiązanego, a nie chwilę w której skarżąca dowiedziała się o tej śmierci. Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej, tym samym zdolność osoby fizycznej do świadczeń pieniężnych ustaje bowiem najpóźniej z chwilą jej śmierci, o ile osoba ta nie została wcześniej ubezwłasnowolniona wyrokiem właściwego sądu. Prawo do świadczenia z funduszu alimentacyjnego, będącego ekwiwalentem tego, co dłużnik alimentacyjny zobowiązany był świadczyć, nie może trwać zatem dłużej niż pierwotny obowiązek dłużnika.

Mając na uwadze powyższe ustalenia należy stwierdzić, że organy obu instancji prawidłowo zastosowały przepisy prawa materialnego, a nadto nie uchybiły regulacjom procesowym (takiego zarzutu skarżąca zresztą nie stawiała). Wobec konstatacji, że brak podstaw do stwierdzenia naruszenia prawa, należało oddalić skargę jako nieuzasadnioną.

Dodatkowo należy wskazać, co zaznaczył również NSA w uzasadnieniu wyroku z dnia 4.07.2013 r. I OSK 2347/12/, że art. 23 ust. 8 ustawy daje możliwość umorzenia kwoty nienależnie pobranego świadczenia. Z takim wnioskiem skarżąca może wystąpić do organu, motywując go trudną sytuacją rodzinną, materialną, zdrowotną itp. Te okoliczności, opisane przez skarżącą w skardze, mogą mieć znaczenie w postępowaniu dotyczącym umorzenia należności.

W aktach administracyjnych (str. 57) znajduje się wniosek skarżącej z dnia [...].10.2011 r. o umorzenie nienależnie pobranych świadczeń, jednakże nie rozpoznany przez organ, ponieważ został wycofany przez skarżącą /adnotacja na końcu tekstu/. Nadto był to wniosek przedwczesny. Dlatego też skarżąca winna złożyć nowy wniosek, umotywowany aktualnymi okolicznościami.

Mając na względzie powyższe i na podstawie art.151 p.p.s.a orzeczono jak w sentencji.

Wynagrodzenie, za zastępstwo prawne świadczone na zasadzie prawa pomocy, zostało przyznane adwokatowi na podstawie art. 200 p.p.s.a. oraz § 18 ust. 1 pkt 1 lit. c i § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dn. 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. nr 163, poz. 1348 ze zm.).