II OSK 1313/11

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 1 kwietnia 2011r., sygn. akt IV SA/Wa 310/11, po rozpoznaniu skargi A. A. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia [...] stycznia 2011 r., uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Wojewody Mazowieckiego i zasądził od Ministra na rzecz skarżącego zwrot kosztów postępowania sądowego.

Zaskarżoną decyzją Minister utrzymał w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia [...] listopada 2010 r., którą po rozpoznaniu wniosku A. A. odmówiono stwierdzenia posiadania przez niego obywatelstwa polskiego.

W uzasadnieniu decyzji Minister podał, że A. A. urodził się w dniu [...] października 1937 r. w A. (ówczesna Palestyna) jako A. O. - syn B. O. i C. (w Izraelu H.) z domu S.. Z dniem 2 lipca 1940 r. wraz z rodzicami nabył obywatelstwo palestyńskie, zaś w dniu 15 maja 1948 r. stał się obywatelem izraelskim. Zmiana nazwiska strony z "O." na "A. miała charakter formalny i nastąpiła z dniem 9 listopada 1948 r. Obecnie zainteresowany legitymuje się izraelskim paszportem wydanym na imię i nazwisko A. A. oraz zamieszkuje w Izraelu.

Organ wskazał, iż dla stwierdzenia, czy wnioskodawca posiada obywatelstwo polskie niezbędne jest ustalenie, czy nabył on obywatelstwo polskie i nie utracił go do dnia wydania decyzji. Ze względu na datę urodzenia zainteresowanego, dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy stosuje się przepisy ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. R. P. Nr 7, poz. 44 ze zm.), która to ustawa obowiązywała w chwili zaistnienia zdarzeń mających znaczenie dla stwierdzenia utraty lub posiadania obywatelstwa polskiego przez A. A.. Zgodnie z przepisem art. 4 pkt 1 ustawy obywatelstwo polskie nabywało się przez urodzenie. Natomiast przepis art. 5 ustawy wskazywał, iż przez urodzenie dzieci ślubne nabywają obywatelstwo ojca, a dzieci nieślubne obywatelstwo matki.

Minister wskazał, iż w aktach sprawy brak jest bezpośrednich i źródłowych dowodów pozwalających wprost potwierdzić, że wnioskodawca urodził się jako dziecko ślubne (odpis aktu małżeństwa) i jego ojciec posiadał obywatelstwo polskie (polski paszport, dowód osobisty itp.). Okoliczności te jednak organ I instancji uznał za udowodnione na podstawie informacji wynikających z treści przedłożonej przez stronę archiwalnej dokumentacji dotyczącej otrzymania przez rodzinę O. obywatelstwa palestyńskiego w dniu 2 lipca 1940 r. Zdaniem Ministra tego rodzaju ocena materiału dowodowego była dopuszczalna.

Ponieważ, ojciec wnioskodawcy posiadał obywatelstwo polskie w dacie ubiegania się i nabycia obywatelstwa palestyńskiego, to tym samym bezsporne jest, iż B. O. (później A.) posiadał nadal obywatelstwo polskie w dacie narodzin wnioskodawcy. W związku z tym jako ślubny syn obywatela polskiego - A. A. (ówcześnie O.) nabył przez urodzenie obywatelstwo polskie na podstawie art. 4 pkt 1 w związku z art. 5 wyżej przywołanej ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego.

Zdaniem Ministra ustalenia zatem wymagało, czy wnioskodawca tego obywatelstwa nie utracił w okresie późniejszym, a zwłaszcza pod rządami cyt. ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, tj. do dnia 19 stycznia 1951 r. Minister zwrócił przy tym uwagę na art. 13 ww. ustawy, zgodnie z którym nabycie i utrata obywatelstwa polskiego - jeżeli inaczej nie zastrzega postanowienie Ministra Spraw Wewnętrznych - rozciąga się na żonę nabywającego lub tracącego obywatelstwo polskie oraz na jego dzieci w wieku do 18 lat. Należało więc ustalić, czy pod rządami ww. ustawy zaistniały okoliczności, które skutkowały utratą obywatelstwa polskiego przez B. O. (w Izraelu A.) i rozciągnęłyby się na jego małoletniego wówczas syna - A..

Minister wskazał, iż do dnia 19 stycznia 1951 r. utratę obywatelstwa polskiego regulował art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. Zgodnie z przywołanym wyżej przepisem, utrata obywatelstwa polskiego przez osobę pełnoletnią następowała przez nabycie obcego obywatelstwa (pkt 1) albo poprzez wstąpienie do służby wojskowej lub przyjęcie urzędu publicznego w państwie obcym (pkt 2). Minister podkreślił, iż art. 11 pkt 1 cyt. ustawy ustanowił generalną zasadę, że utrata obywatelstwa polskiego przez osobę pełnoletnią następuje przez nabycie obcego obywatelstwa. Przepis ten zawierał jednak jeden wyjątek, tzn. osoby zobowiązane do czynnej służby wojskowej w Polsce, zgodnie z obowiązującymi przepisami, mogły nabyć obywatelstwo obce dopiero po uzyskaniu zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego, w przeciwnym razie nie przestawały być uważane wobec Państwa Polskiego za obywateli polskich. Kwestię, które osoby obowiązane były do służby wojskowej w okresie obowiązywania ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, tj. do dnia 19 stycznia 1951 r., należy oceniać według przepisów normujących wówczas sprawy powszechnego obowiązku wojskowego. Zgodnie z ustawą z dnia 23 maja 1924 r. o powszechnym obowiązku służby wojskowej obowiązkowi wojskowemu podlegali mężczyźni w wieku od 17 lat do końca roku kalendarzowego, w którym kończyli 50 lat. Na podstawie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. obowiązkowi wojskowemu podlegali mężczyźni w wieku od 17 lat do końca roku kalendarzowego, w którym kończyli 60 lat. Natomiast na podstawie cyt. ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. obowiązkowi wojskowemu podlegali mężczyźni w wieku od 18 do 50 roku życia włącznie. Obywatele polscy podlegający obowiązkowi wojskowemu w zakresie unormowanym w powyższych ustawach tracili obywatelstwo polskie na skutek nabycia obywatelstwa obcego dopiero po zwolnieniu ich z obowiązku wojskowego. W konsekwencji samo nabycie przez ojca wnioskodawcy obywatelstwa palestyńskiego w dniu 2 lipca 1940 r. nie mogło skutkować utratą obywatelstwa polskiego, jeżeli w okresie jego posiadania nadal podlegał powszechnemu obowiązkowi wojskowemu w Polsce, zwłaszcza w rozumieniu przepisów ww. ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym. Ponadto Minister podał, iż okoliczności faktyczne niniejszej sprawy nie wskazują, by ojciec wnioskodawcy uzyskał od właściwego polskiego organu zwolnienie od powszechnego obowiązku wojskowego w Polsce przed nabyciem obywatelstwa palestyńskiego.

Organy uznały, iż wprawdzie skarżący nabył przez urodzenie obywatelstwo polskie na podstawie art. 4 pkt 1 w zw. z art. 5 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, jednakże na skutek nabycia obywatelstwa obcego ojciec wnioskodawcy został skutecznie zwolniony z mocy prawa od powszechnego obowiązku wojskowego w Polsce na podstawie art. 10 ust.1 lit b cyt. obowiązującej wówczas ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym. Nastąpiło to najpóźniej z dniem 20 sierpnia 1940 r., kiedy to urząd konsularny RP stwierdził uzyskanie obcej przynależności wojskowej ojca A. A. - B. O. (w Izraelu A.).

Zdaniem Ministra dla wywołania skutku w postaci utraty obywatelstwa polskiego przez daną osobę na podstawie ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie było wymagane wydanie decyzji administracyjnej, tym bardziej o charakterze konstytutywnym. "Poświadczenia obywatelstwa" wydawane były bądź z uwagi na żądanie osoby zainteresowanej, której dla celów dowodowych niezbędne było formalne potwierdzenie przez władzę polską, iż utraciła obywatelstwo polskie z mocy prawa, bądź z urzędu. W tym drugim przypadku uzasadnieniem była konieczność odnotowania zmiany w statusie danej osoby w stosownych rejestrach lub spisach.

W ocenie organu odwoławczego nie odnalezienie bądź też brak wydania takiej decyzji przez władze do tego powołane w przedmiocie stwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego przez B. O. (w Izraelu A.) nie dowodzi, iż nie utracił on tego obywatelstwa z mocy prawa. Świadczy to jedynie, iż organ rozstrzygający tę kwestię w niniejszym postępowaniu nie jest w tym zakresie związany żadną wcześniejszą decyzją deklaratoryjną i winien we własnym zakresie badać stan rzeczy zaistniały z mocy prawa w zakresie statusu obywatelstwa polskiego ojca strony, z uwagi na fakt, iż ma on bezpośredni wpływ na ustalenie, czy wnioskodawca nie utracił obywatelstwa polskiego wraz z ojcem na zasadzie art. 13 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego.

W skardze A. A. zarzucił powyższej decyzji naruszenie: art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego poprzez przyjęcie, iż ojciec skarżącego najpóźniej 20 sierpnia 1940 r. utracił obywatelstwo polskie; art. 10 ust.1 lit. b ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym poprzez uznanie, iż ojciec skarżącego został zwolniony z powszechnego obowiązku wojskowego najpóźniej z dniem 20 sierpnia 1940 r. tj. w dacie sporządzenia zawiadomienia Asystenta Kierownika ds. Obywatelstwa i Paszportów Wydziału Emigracji Rządu Palestyny potwierdzającego że polski Konsul został poinformowany o wydaniu ojcu skarżącego aktu naturalizacji palestyńskiej; art. 7, 77 i 80 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tj. Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm., dalej: k.p.a.) poprzez ustalenie, iż najpóźniej z dniem 20 sierpnia 1940 r. Urząd Konsularny RP stwierdził uzyskanie obcej przynależności państwowej przez ojca skarżącego.

W uzasadnieniu skargi wskazano, iż w trakcie prowadzonego postępowania administracyjnego nie odnaleziono dowodów świadczących o tym że Konsul RP dowiedział się o nabyciu przez ojca skarżącego obywatelstwa palestyńskiego - informacja na ten temat pochodziła wyłącznie z notatki sporządzonej przez urzędnika palestyńskiego. Brak jest także dowodu w postaci decyzji stwierdzającej posiadanie przez ojca skarżącego obywatelstwa palestyńskiego. Ponadto informacja o utracie przez ojca skarżącego obywatelstwa polskiego nie potwierdziła się w polskich archiwach. W skardze podniesiono również, że gdyby jednak faktycznie urząd konsularny R.P. stwierdził istnienie obcej przynależności państwowej ojca powiadomiłby o tym fakcie właściwe archiwa oraz organy celem dopełnienia formalności związanych z utratą polskiego obywatelstwa. Ponadto, zdaniem skarżącego, Minister nie dokonał analizy przepisów ustawy o obywatelstwie palestyńskim. Zgodnie z postanowieniami tej ustawy nabycie obywatelstwa palestyńskiego nie było związane czy też uzależnione od zawiadomienia obcych władz czy też od utraty obywatelstwa obcego w tym przypadku polskiego. Obywatelstwo palestyńskie miały prawo nabyć w szczególności osoby zamieszkujące co najmniej 2-3 lata na terytorium Palestyny znające język palestyński bądź hebrajski oraz które miały wolę nabycia tego obywatelstwa i przestrzegania jego porządku prawnego. Decyzję w tym przedmiocie podejmował Komisarz Rządu Palestyńskiego, który w szczególnie uzasadnionych przypadkach mógł nadać obywatelstwo palestyńskie osobom zamieszkującym krócej na terytorium Palestyny.

W odpowiedzi na skargę Minister podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji wniósł o jej oddalenie.

W piśmie procesowym z dnia 14 marca 2011 r. skarżący podkreślił, iż w skardze zakwestionował ustalenia Ministra odnośnie zaistnienia okoliczności powodujących utratę przez jego ojca obywatelstwa polskiego. Jego zdaniem zgromadzony w sprawie materiał nie dawał do tego podstaw. Ponadto załączył odpis decyzji w innej sprawie w zbliżonym stanie faktycznym, gdzie udało się pozyskać z archiwów państwowych dokumenty świadczące o utracie przez wnioskodawcę obywatelstwa polskiego.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, w uzasadnieniu przywołanego na wstępie wyroku stwierdził, że nie można się zgodzić ze stanowiskiem, iż zawiadomienie urzędu konsularnego R.P. o uzyskaniu obcej przynależności państwowej przez B. O. było jednoznaczne ze zwolnieniem go z mocy prawa od powszechnego obowiązku wojskowego w Polsce na podstawie art. 10 ust.1 lit b ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. Istotne znaczenie w sprawie mają bowiem zupełnie pominięte przez organy przepisy rozporządzenia wykonawczego z dnia 7 lutego 1939 r. w sprawie wykonania ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 20 poz.131 ze zm.) do art. 10 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym. Wskazując na § 26, 27 i 29 tego rozporządzenia Sąd stwierdził, że zwolnienie od powszechnego obowiązku wojskowego wbrew twierdzeniu organu, musiało być stwierdzone dokumentem - poświadczeniem o zwolnieniu danej osoby od powszechnego obowiązku wojskowego. Następnie zawiadamiano powiatową władzę administracji ogólnej, która skreślała osobę zwolnioną od powszechnego obowiązku wojskowego z listy poborowych lub zarządzała skreślenie jej z rejestru poborowych oraz zawiadamiała komendanta rejonu uzupełnień o skreśleniu, dołączając do zawiadomienia odebrany wojskowy dokument osobisty.

W ocenie Sądu nie można zatem uznać, iż w przedmiotowej sprawie ojciec skarżącego został skutecznie zwolniony z mocy prawa od powszechnego obowiązku wojskowego w Polsce na podstawie art. 10 ust.1 lit b obowiązującej wówczas ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku woskowym, najpóźniej z dniem 20 sierpnia 1940 r., kiedy to urząd konsularny RP stwierdził uzyskanie obcej przynależności wojskowej ojca A. A. - B. O. (w Izraelu A.). Przepisy przewidywały bowiem wydanie przez urząd konsularny R.P. poświadczenia o zwolnieniu go od powszechnego obowiązku wojskowego, na podstawie którego skreślano daną osobę z listy poborowych. A zatem zachowanie tej procedury pozwalało dopiero na uznanie, iż doszło do skutecznego zwolnienia ojca skarżącego z mocy prawa od powszechnego obowiązku wojskowego w Polsce na podstawie art. 10 ust.1 lit b cyt. obowiązującej wówczas ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r.

W świetle powołanych przepisów nie można podzielić więc, zdaniem Sądu, stanowiska organu, iż dla wywołania skutku w postaci utraty obywatelstwa polskiego przez daną osobę na podstawie ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie było wymagane wydanie jakiegokolwiek orzeczenia. O ile więc organ nie odnajdzie powyższych dokumentów, to w ocenie Sądu nie można uznać, iż B. O. został skutecznie zwolniony z mocy prawa od powszechnego obowiązku wojskowego w Polsce na podstawie art. 10 ust.1 lit b ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym.

Sąd wskazał również, że nie zasługiwały na uwzględnienie zarzuty skargi, iż brak jest dowodu w postaci decyzji stwierdzającej posiadanie przez ojca skarżącego obywatelstwa palestyńskiego - ze zgromadzonych w toku postępowania administracyjnego dokumentów w sposób nie budzący wątpliwości wynika, iż ojciec skarżącego nabył obywatelstwo polskie. W aktach poza wnioskiem B. O. znajduje się także akt naturalizacji oraz potwierdzenie otrzymania tego aktu przez zainteresowanego B. O..

Skargą kasacyjną Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu naruszenie:

1) prawa materialnego przez błędną wykładnię przepisów art. 17 ust. 4 w zw. z art. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (tj. Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.), art. 4 pkt 1 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego oraz art. 10 ust. 1 lit. b ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 1938 r.,

2) przepisów postępowania, mającego istotny wpływ na wynik sprawy, poprzez naruszenie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm., dalej: p.p.s.a.) w zw. z art. 7, 77 i 80 k.p.a. oraz w zw. z § 26 - § 30 rozporządzenia Ministrów: Spraw Wojskowych, Spraw Wewnętrznych i Opieki Społecznej z dnia 7 lutego 1939 r. w sprawie wykonania ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 20, poz. 131 ze zm.) polegające na błędnym stwierdzeniu, że decyzja Ministra z dnia [...] stycznia 2011 r. została wydana bez dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy, to jest z pominięciem przepisów ww. rozporządzenia.

Wskazując na powyższe wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie skargi, względnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że samo nabycie obywatelstwa palestyńskiego przez ojca skarżącego w dniu 2 lipca 1940 r. nie mogło skutkować utratą obywatelstwa polskiego, jeżeli w okresie jego posiadania nadal podlegał on powszechnemu obowiązkowi wojskowemu w Polsce, zwłaszcza w rozumieniu przepisów ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 1938 r. Organ wskazał, że w toku postępowania wyjaśniającego nie stwierdzono, czy przed nabyciem obywatelstwa palestyńskiego ojciec skarżącego uzyskał zwolnienie od powszechnego obowiązku wojskowego w Polsce. Z kolei w archiwalnych dokumentach dotyczących uzyskania obywatelstwa palestyńskiego przez B. O., na podstawie których ustalono inne kluczowe okoliczności niniejszej sprawy, znajduje się dokument urzędowy - zawiadomienie Asystenta Kierownika ds. Obywatelstwa i Paszportów Wydziału Emigracji Rządu Palestyny z dnia 20 sierpnia 1940 r. potwierdzające, że polski Konsul został poinformowany o wydaniu B. O. aktu naturalizacji palestyńskiej oraz że jego polski paszport nr [...] został przekazany polskiemu Konsulowi. Sporządzenie tego dokumentu poprzedzało nabycie przez B. O. obywatelstwa palestyńskiego a wręcz było z nim nierozłącznie związane. Władze palestyńskie bowiem w każdym przypadku naturalizacji wymagały przekazania im dokumentu podróży lub paszportu stwierdzającego dotychczasową przynależność państwową osoby uzyskującej obywatelstwo palestyńskie, o czym świadczy pierwsza część przedmiotowego dokumentu, tj. potwierdzenie otrzymania aktu naturalizacji przez ojca skarżącego.

Zdaniem Ministra, ponieważ zgodnie z art. 10 ust. 1 lit. b ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 1938 r. od powszechnego obowiązku wojskowego wolne są osoby, które zgodnie z obowiązującymi przepisami o obywatelstwie polskim udowodnią fakt posiadania lub uzyskania obcej przynależności państwowej - od chwili stwierdzenia tego faktu przez powiatową władzę administracji ogólnej lub o ile chodzi o osoby zamieszkałe stale za granicą przez urząd konsularny R.P., nie budzi wątpliwości, że właściwy polski urząd konsularny stwierdził obcą przynależność państwową (palestyńską) B. O. najpóźniej w dacie sporządzenia ww. zawiadomienia Wydziału Emigracji Rządu Palestyńskiego, tj. 20 sierpnia 1940 r. Najpóźniej więc z tym dniem B. O. utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r. w zw. z art. 10 ust. 1 lit. b ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 1938 r.

Minister podniósł, że ww. ustawa o powszechnym obowiązku wojskowym nie określa urzędowej formy stwierdzenia uzyskania obcej przynależności państwowej przez osobę, której dotyczy ten fakt. Jego zdaniem przepisy § 26 - 30 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1939 r. w sprawie wykonania ustawy z dnia 9 kwietnia 1939 r. o powszechnym obowiązku wojskowym mają wyłącznie charakter pomocniczy o znaczeniu technicznym. Powyższe przepisy rozporządzenia w zestawieniu z brzmieniem art. 10 ust. 1 lit. b ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 1938 r. nie mogą być bowiem odczytywane w ten sposób, iż poświadczenie to miałoby być uznawane za odpowiednik decyzji administracyjnej w rozumieniu obowiązującego obecnie k.p.a. Ustawodawca określił, że osoby, które udowodnią fakt uzyskania obcej przynależności państwowej stają się wolne od powszechnego obowiązku wojskowego, a co za tym idzie tracą obywatelstwo polskie z chwilą stwierdzenia tego faktu przez właściwy organ. Tym samym, zdaniem Ministra, ustawodawca dopuścił jakąkolwiek możliwość uzyskania informacji o uzyskaniu obcej przynależności państwowej przez obywatela polskiego. Stwierdzenie tego faktu mogło więc nastąpić również poprzez zapoznanie się przez pracownika polskiego urzędu konsularnego z zawiadomieniem z dnia 20 sierpnia 1940 r. Biorąc pod uwagę nadrzędność przepisów ustawowych nad przepisami aktów wykonawczych do ustawy należy stwierdzić, iż powyższa okoliczność ma decydujące znaczenie dla stwierdzenia, iż ojciec skarżącego, a co za tym idzie - sam skarżący, utracili obywatelstwo polskie na podstawie ww. przepisów ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r.

Organ podkreślił, że utrata obywatelstwa przez ojca strony nastąpiła z mocy prawa w związku z zajściem określonych zdarzeń i dla wywołania tego skutku nie było dodatkowo wymagane wydanie decyzji administracyjnej lub innego aktu prawnego. Nie było tym samym wymagane prowadzenie żadnego postępowania dotyczącego pozbawienia B. O. obywatelstwa polskiego. Żadna władza administracyjna nie była uprawniona do pozbawienia w drodze konstytutywnej decyzji administracyjnej obywatelstwa polskiego na podstawie przepisów ustawy z 1920 r.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną A. A. wniósł o jej oddalenie w całości.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.

Z uwagi na zarzuty podniesione w skardze kasacyjnej zasadnicze zagadnienie prawne w tej sprawie sprowadza się do oceny, czy sam fakt istnienia zawiadomienia Asystenta Kierownika ds. Obywatelstwa i Paszportów Wydziału Emigracji Rządu Palestyny z dnia 20 sierpnia 1940 r. potwierdzającego, że polski Konsul został poinformowany o wydaniu B. O. aktu naturalizacji palestyńskiej oraz że jego polski paszport nr [...] został przekazany polskiemu Konsulowi - może być uznany w świetle wymogów art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego za równoznaczny z uzyskaniem zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego w rozumieniu art. 10 ust.1 lit. b ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym.

W ocenie skarżącego kasacyjnie organu, już samo istnienie takiego zaświadczenia świadczy o stwierdzeniu przez Konsula faktu udowodnienia posiadania przez B. O. obcej przynależności państwowej i utracie obywatelstwa polskiego, gdyż stwierdzenie tego faktu mogło nastąpić również poprzez zapoznanie się przez pracownika polskiego urzędu konsularnego z zawiadomieniem z dnia 20 sierpnia 1940 r.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w zaskarżonym wyroku uznał natomiast, że sama informacja o powiadomieniu Konsula R.P. o naturalizacji ojca skarżącego i zwrocie polskiego paszportu sporządzona przez Asystenta Kierownika ds. Obywatelstwa i Paszportów Wydziału Emigracji Rządu Palestyny nie może być równoznaczna ze stwierdzeniem tego faktu przez Konsula w rozumieniu art. 10 ust. 1 lit. b ustawy z 1938 r. Sąd powołał przepisy §§ 26-30 rozporządzenia wykonawczego do tej ustawy, które w jego ocenie winny być zachowane dla skutecznego zwolnienia z mocy prawa od powszechnego obowiązku wojskowego w Polsce na podstawie art. 10 ust. 1 lit. b ustawy z 1938r. wskazując, że zwolnienie od powszechnego obowiązku wojskowego powinno być stwierdzone dokumentem – poświadczeniem o zwolnieniu danej osoby z obowiązku wojskowego. W konsekwencji Sąd uchylił decyzje organów obu instancji nakazując przeprowadzenie uzupełniającego postępowania dowodowego.

Stanowisko Sądu I instancji należy uznać za prawidłowe.

Stosownie do przepisu art. 10 ust. 1 lit. b ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 1938 r. od powszechnego obowiązku wojskowego wolne są osoby, które zgodnie z obowiązującymi przepisami o obywatelstwie polskim udowodnią fakt posiadania lub uzyskania obcej przynależności państwowej - od chwili stwierdzenia tego faktu przez powiatową władzę administracji ogólnej lub o ile chodzi o osoby zamieszkałe stale za granicą przez urząd konsularny R.P.

Przepis ten wskazuje na dwie przesłanki, które muszą być spełnione łącznie dla zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego – udowodnienie w sposób zgodny z przepisami o obywatelstwie polskim przez zainteresowanego faktu posiadania lub uzyskania obcej przynależności państwowej oraz stwierdzenie tego faktu przez powiatową władzę administracji ogólnej lub o ile chodzi o osoby zamieszkałe stale za granicą przez urząd konsularny R.P.

W ustawie o powszechnym obowiązku wojskowym brak jest ustawowej definicji pojęcia "stwierdzenie faktu" przez powiatową władzę administracji ogólnej lub urząd konsularny R.P., pomimo, iż ustawodawca posługuje się tym określeniem w szeregu przepisów np. w art. 50 (1), 55 (1), 56(1), 57(1), 167(2), 171, 173(a) ustawy, w każdym przypadku łącząc tę czynność organu z określonymi skutkami prawnymi.

Uznać zatem należy, że ustawodawca pojęciu temu nadaje znaczenie potoczne. Jak wynika z definicji słownikowej "stwierdzić" - to przekonawszy się o czymś uznawać coś za pewne, prawdziwe; poświadczać, zaświadczać ( por. Słownik Poprawnej Polszczyzny PWN pod red. prof. dr Wiktora Doroszewskiego, Warszawa 1980 ). Z powyższego wynika, że urzędowe stwierdzenie faktu musi być następstwem przeprowadzonego wcześniej procesu ustalenia istnienia faktów, które mają być urzędowo stwierdzone przez właściwy organ oraz powinno przybrać odpowiednią formę.

Przepis art. 10 ust. 1 lit. b ustawy z 1938 roku uzależnia zwolnienie od powszechnego obowiązku wojskowego osób, które udowodnią fakt posiadania lub uzyskania obcej przynależności państwowej od stwierdzenia tego faktu przez powiatową władzę administracji ogólnej lub o ile chodzi o osoby zamieszkałe stale za granicą przez urząd konsularny R.P.

W ust. 2 omawianego przepisu art. 10 wskazano, że osoby zwolnione od powszechnego obowiązku wojskowego podlegają ponownie temu obowiązkowi, jeżeli ustaną okoliczności , które były powodem ich zwolnienia. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego unormowanie to przemawia w sposób jednoznaczny za uznaniem, że zwolnienie od powszechnego obowiązku wojskowego w trybie art. 10 ust. 1 ustawy z 1938 r. musi nastąpić w formie dokumentu.

Przepis art. 10 ust. 1 lit. b określa chwilę ( datę ) od której osoby, które udowodnią fakt posiadania lub uzyskania obcej przynależności państwowej zwolnione są od powszechnego obowiązku wojskowego (stwierdzenie tego faktu przez powiatową władzę administracji ogólnej lub urząd konsularny R.P.), nie odnosi się natomiast do formy takiego urzędowego stwierdzenia faktu.

Zgodnie z delegacją ustawową zawartą w art. 6 ust. 2 w zw. z art. 195 omawianej ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, zakres działania i tryb postępowania władz cywilnych powołanych do przeprowadzania czynności i załatwiania spraw związanych z wykonywaniem powszechnego obowiązku wojskowego został określony w rozporządzeniu Ministrów: Spraw Wojskowych, Spraw Wewnętrznych i Opieki Społecznej z dnia 7 lutego 1939 r. w sprawie wykonania ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. nr 20, poz. 131). Odnoszące się do art. 10 ustawy przepisy §§ 26 do 30 rozporządzenia wykonawczego precyzują tryb postępowania organów przy przeprowadzaniu czynności i załatwianiu spraw związanych z ustaleniem podstaw do zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego na podstawie tego przepisu, wskazując m. innymi że zwolnienie od powszechnego obowiązku wojskowego ma być stwierdzone dokumentem, a w przypadku określonym w ust. 1 lit. b art. 10 – poświadczeniem stwierdzającym zwolnienie danej osoby od powszechnego obowiązku wojskowego z powodu udowodnienia faktu posiadania lub uzyskania obcej przynależności państwowej.

Skoro określoną w art. 10 ust. 1 b ustawy przesłanką zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego jest udowodnienie faktu posiadania lub uzyskania obcej przynależności państwowej, to stwierdzenie, że dana osoba nie podlega temu obowiązkowi na skutek udowodnienia tego faktu może nastąpić dopiero po przeprowadzeniu przez organ czynności sprawdzających, nie może być jedynie następstwem notatki o powiadomieniu organu o naturalizacji danej osoby.

Za chybione należy zatem uznać stanowisko Ministra, że ustawodawca w art. 10 dopuścił jakąkolwiek możliwość uzyskania informacji o uzyskaniu obcej przynależności państwowej przez obywatela polskiego, a stwierdzenie tego faktu mogło nastąpić również poprzez zapoznanie się przez pracownika polskiego urzędu konsularnego z zawiadomieniem z dnia 20 sierpnia 1940 r.

Okoliczność, że zwolnienie od powszechnego obowiązku wojskowego w trybie art. 10 ustawy następowało z mocy prawa, po udowodnieniu faktu posiadania obcej przynależności państwowej nie wyłączała obowiązku przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego zgodnie z wymogami ówczesnej procedury administracyjnej poprzedzającego stwierdzenie przez organ tego faktu.

Skoro zatem stwierdzenie tego faktu przez właściwy organ mogło nastąpić dopiero po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego i ocenie zgromadzonych dowodów - to stwierdzenie takie musiało przybrać formę dokumentu, zważywszy, że poprzedzało je postępowanie wyjaśniające oraz na związane z tym stwierdzeniem skutki prawne w postaci utraty obywatelstwa polskiego przez osobę zwolnioną od powszechnego obowiązku wojskowego (art. 11 ust. 1 zd. 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r.).

Nie można zatem uznać – jak to uczynił Minister – że już sama adnotacja urzędnika palestyńskiego o powiadomieniu Konsula R.P. o naturalizacji osoby podlegającej powszechnemu obowiązkowi wojskowemu jest równoznaczna ze stwierdzeniem tego faktu przez Konsula w rozumieniu art. 10 ust. 1 b ustawy z 1938 r. i skutkuje zwolnieniem tej osoby z powszechnego obowiązku wojskowego.

W sprawie brak jest jakichkolwiek dowodów świadczących o przeprowadzeniu przez Konsula R.P. postępowania wyjaśniającego w sprawie posiadania przez B. O. obcej przynależności państwowej i skutku takiego postępowania w postaci dokumentu o stwierdzeniu przez organ faktu posiadania przez ojca skarżącego obcej przynależności państwowej, czego konsekwencją powinno być poświadczenie o zwolnieniu B. O. od powszechnego obowiązku wojskowego.

Zasadnie więc Sąd I instancji uchylił w oparciu o przepis art. 145 § 1 pkt. 1 lit. c p.p.s.a. zaskarżone decyzje uznając, że zostały wydane bez należytego wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego przez A. A., a w szczególności bez wyjaśnienia faktu skutecznego zwolnienia ojca skarżącego z powszechnego obowiązku wojskowego w oparciu o art. 10 ust. 1 lit. b ustawy z 1938 r., z pominięciem przepisów rozporządzenia wykonawczego do tej ustawy z dnia 7 lutego 1939 r.

W świetle powyższego uznać należy za nieuzasadniony podniesiony w pkt. 2 skargi kasacyjnej zarzut naruszenia art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. w zw. z art. 7, 77 i 80 k.p.a. oraz w zw. z § 26 - § 30 rozporządzenia Ministrów: Spraw Wojskowych, Spraw Wewnętrznych i Opieki Społecznej z dnia 7 lutego 1939 r. w sprawie wykonania ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 20, poz. 131 ze zm.). Tym samym za nieuzasadniony należy uznać zarzut błędnej wykładni art. 10 ust. 1 lit. b ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 1938 r. Natomiast zarzuty naruszenia przez błędną wykładnię przepisów art. 17 ust. 4 w zw. z art. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (tj. Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.) i art. 4 pkt 1 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r. nie zostały w żaden sposób uzasadnione, a ponadto Sąd I instancji nie dokonywał ich wykładni w zaskarżonym wyroku.

W tym stanie rzeczy Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), orzekł jak w sentencji wyroku.