I OSK 972/12

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, wyrokiem z dnia 19 grudnia 2011 r. sygn. akt I SA/Wa 1750/11 oddalił skargę W.F. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z dnia 13 lipca 2011 r. nr [...]w przedmiocie odmowy przyznania zasiłku celowego.

Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie decyzją z dnia 13 lipca 2011 r. nr [...]po rozpatrzeniu odwołania W.F. od decyzji wydanej z upoważnienia Prezydenta m.st. Warszawy przez Kierownika Działu Pomocy Środowiskowej Ośrodka Pomocy Społecznej Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy Nr [...]z dnia 20 kwietnia 2011 r. orzekającej o odmowie przyznania W.F. pomocy finansowej w formie zasiłku celowego na całkowite zrefundowanie faktur za zakupione leki, faktury za multimedia, uregulowania zaległości czynszowej w kwocie 1778,49 zł, dofinansowania zakupu rowerka rehabilitacyjnego w kwocie 836.50 zł, sfinansowania urządzenia Reflexologic w kwocie 640 zł oraz dofinansowania wyjazdu na turnus rehabilitacyjny w kwocie 1.680 zł. utrzymało powyższą decyzję w mocy.

W uzasadnieniu organ przedstawił następująco stan faktyczny:

Wnioskiem z dnia 21 marca 2011 r. W.F. zwrócił się do Ośrodka Pomocy Społecznej Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy z żądaniem przyznania pomocy finansowej na zrefundowanie przedstawionych faktur za leki (31,90 zł i 50,70 zł i 106,58 zł), faktury za multimedia (198,18 zł) oraz na spłatę zaległości czynszowej za zajmowany lokal mieszkalny w kwocie 1.778,49 zł. We wniosku z dnia 28 marca 2011 r. W.F. zwrócił się do OPS Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy z prośbą o dofinansowanie zakupu rowerka rehabilitacyjnego w kwocie 836,50 zł, sfinansowanie urządzenia Reflexologic w kwocie 640 zł oraz dofinansowanie wyjazdu na turnus rehabilitacyjny w kwocie 1.680 zł. Wnioski te W.F. podtrzymał podczas wywiadu środowiskowego przeprowadzonego przez pracownika socjalnego w dniu 6 kwietnia 2011 r.

Decyzją wydaną z upoważnienia Prezydenta m.st. Warszawy przez Kierownika Działu Pomocy Środowiskowej Ośrodka Pomocy Społecznej Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy z dnia 20 kwietnia 2011 r., orzeczono o odmowie przyznania W.F. pomocy finansowej w formie zasiłku celowego na całkowite zrefundowanie faktur za zakupione leki, faktury za multimedia, uregulowania zaległości czynszowej w kwocie 1.778,49 zł, dofinansowania zakupu rowerka rehabilitacyjnego w kwocie 836,50 zł, sfinansowania urządzenia Reflexologic w kwocie 640 zł oraz dofinansowania wyjazdu na turnus rehabilitacyjny w kwocie 1.680 zł. W uzasadnieniu decyzji organ I instancji wskazał, że W.F. prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe, zaś uzyskany przez niego dochód przekracza kryterium dochodowe dla osoby samotnie gospodarującej (477 zł).

Pismem z dnia 9 maja 2011 r. uzupełnionym pismem z dnia 23 maja 2011 r. W.F. wniósł odwołanie od powyższej decyzji podnosząc, że odmowa przyznania wnioskowanej pomocy jest dla niego bardzo krzywdząca, ponieważ jest inwalidą I grupy od 1988 r. Jego była żona – J.F. posiada orzeczenie o zaliczeniu jej do osób o znacznym stopniu niepełnosprawności i utrzymuje się z zasiłku stałego w wysokości 440 zł. W związku z jej trudną sytuacją dochodową W.F. ze swojej renty wspomaga finansowo byłą żonę – pokrywa jej zobowiązania związane z opłatą telewizji, telefonu, Internetu, zakupu środków czystości i sporadycznie zakupu produktów spożywczych. Obecnie była żona zadłużona jest u niego na kwotę 346 zł i brak jest widoków na spłacenie zadłużenia. Ponadto ze względów oszczędnościowych przez rok czasu (V.2010-V.2011) w mieszkaniu mieszkał również jego syn K., który otrzymał tytuł magistra matematyki, a obecnie kontynuuje studia na innych kierunkach i nie posiada własnych środków utrzymania, oprócz alimentów płaconych przez W.F. (200 zł) i czynszu najmu lokalu odziedziczonego po dziadkach (300 zł). W piśmie uzupełniającym do odwołania z dnia 23 maja 2011 r. W.F. podniósł, że powołane przez organ w zaskarżonej decyzji przepisy ustawy o pomocy społecznej nie mają do niego zastosowania jako że jego dochód obecnie wynosi 846 zł wraz z dodatkiem opiekuńczym. Natomiast jego obowiązkowe wydatki wynoszą: 200 zł alimenty, 200 zł leki, 50 zł – 1/3 opłat za energię elektryczną i gaz, 180 zł za multimedia, co daje łącznie kwotę 630 zł. Pozostająca różnica w wysokości 316 zł ledwo wystarcza mu na jedzenie i przymusowe wspomaganie byłej żony. Pomoc udzielana synowi odbywa się kosztem jednych lub drugich wydatków. Kwota ta nie wystarcza na wiele rzeczy, które są niezbędne do godnego życia, właściwej egzystencji i pielęgnacji zdrowia na poziomie adekwatnym do posiadanych schorzeń.

Rozpoznając odwołanie organ podniósł, że rodzaje świadczeń z pomocy społecznej oraz zasadny i tryb ich udzielania reguluje ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728 ze zm.).

Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej:

1. Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.

Natomiast przepis art. 3 ustawy o pomocy społecznej przewiduje:

1. Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka.

2. Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie sytuacjom, o których mowa w art. 2 ust. 1, przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.

3. Rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy.

4. Potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej.

Natomiast prawo do świadczeń z pomocy społecznej przysługuje osobom i rodzinom, których dochody nie przekraczają kryteriów dochodowych określonych w ustawie o pomocy społecznej. Przepis art. 8 ust. 1 tej ustawy stanowi:

1. Prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, z zastrzeżeniem art. 40, 41, 78 i 91, przysługuje:

1) osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 477 zł, zwanej dalej "kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej",

2) osobie w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza kwoty 351 zł, zwanej dalej "kryterium dochodowym na osobę w rodzinie",

3) rodzinie, której dochód nie przekracza sumy kwot kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, zwanej dalej "kryterium dochodowym rodziny"

- przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednego z powodów wymienionych w art. 7 pkt 2-15 lub innych okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy społecznej.

Stosownie do postanowień art. 39 ustawy o pomocy społecznej:

1. W celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej może być przyznany zasiłek celowy.

2. Zasiłek celowy może być przyznany w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, wykonanie drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu.

3. Osobom bezdomnym i innym osobom mniemającym dochodu oraz możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia może być przyznany zasiłek celowy na pokrycie części lub całości wydatków na świadczenia zdrowotne.

4. Zasiłek celowy może być przyznany w formie biletu kredytowanego.

Oceniając zaskarżone orzeczenie w oparciu o powyższe kryteria, organ odwoławczy uznał, że organ I instancji odmawiając przyznania Wojciechowi Faber zasiłku celowego i specjalnego zasiłku celowego zgodnie z wnioskiem nie przekroczył granic uznania administracyjnego i właściwie zastosował obowiązujące przepisy.

Z kwestionariusza wywiadu środowiskowego przeprowadzonego przez pracownika socjalnego w dniu 6 kwietnia 2011 r. wynika, że W.F. prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe. Zajmuje lokal spółdzielczy własnościowy o pow. 63 m2 wraz z byłą żoną. W.F. jest osobą schorowaną, niepełnosprawną, po przeszczepie nerki, 3 razy w tygodniu jest dializowany, stale przyjmuje leki.

Organ podniósł, że przy obliczaniu dochodu wnioskodawcy należało uwzględnić dochód z miesiąca poprzedzającego miesiąc złożenia wniosku, czyli rentę w wysokości wypłaconej w miesiącu lutym 2011 r. (na podstawie znajdującej się w aktach decyzji ZUS z dnia 3 marca 2011 r. należy ustalić, że jest to kwota 922,86 zł brutto, 823,55 zł netto) oraz odliczyć kwotę alimentów świadczonych na syna (200 zł). Łączny dochód W.F. w lutym 2011 r. na który składa się renta inwalidzka w wysokości 823,55 zł oraz połowa dodatku mieszkaniowego – 145,30 zł, po odliczeniu alimentów wyniósł zatem 768,55 zł (823,55 zł + 145,30 zł – 200 zł).

Zgodnie z art. 8 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej:

3. Za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o:

1) miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych;

2) składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach;

3) kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.

Tak ustalony dochód W.F. przekracza kryterium dochodowy osoby samotnie gospodarującej, określone w art. 8 ustawy o pomocy społecznej, wynoszące 477 zł, brak jest podstaw do przyznania mu zasiłku celowego, o którym mowa w art. 39 ustawy o pomocy społecznej.

W tej sytuacji wniosek W.F. powinien zostać rozpatrzony w oparciu o art. 41 ustawy o pomocy społecznej. Przepis art. 41 tej ustawy stanowi:

"W szczególności uzasadnionych przypadkach osobie albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe może być przyznany:

1) specjalny zasiłek celowy w wysokości nieprzekraczającej odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub rodziny, który nie podlega zwrotowi;

2) zasiłek okresowy, zasiłek celowy lub pomoc rzeczowa pod warunkiem zwrotu części lub całości kwoty zasiłku lub wydatków na pomoc rzeczową."

Ocena przesłanek do przyznania specjalnego zasiłku celowego musi być dokonywana przy uwzględnieniu szczególnego charakteru tego świadczenia, które może być przyznane w sytuacjach zupełnie wyjątkowych i powinno być przeznaczone na zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych osób korzystających z pomocy.

W ocenie Kolegium brak było podstaw do przyznania W.F. specjalnego zasiłku na cele wskazane przez niego we wnioskach z dnia 21 i 31 marca 2011 r.

Stosownie do treści art. 3 ust. 3 i 4 powołanej ustawy o pomocy społecznej rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej.

Ponadto, z art. 3 ustawy o pomocy społecznej wynika, że pomoc społeczna ma udzielać swoim podopiecznym pomocy i wsparcia, a nie dostarczać im świadczeń pieniężnych w wysokości dla nich wygodnej czy pożądanej. Przy czym ma to być pomoc w wysokości umożliwiającej życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zadaniem pomocy społecznej nie jest utrzymywanie osób, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej oraz zaspokajanie ich wszystkich potrzeb i oczekiwań.

Organy pomocy społecznej dysponują ograniczonymi środkami finansowymi, a ponadto musza mieć na względzie nie tylko potrzeby W.F. (który otrzymuje wszak stałe wsparcie z OPS Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy) cel pomocy, ale także potrzeby innych osób ubiegających się o świadczenie z pomocy społecznej.

Organ zaznaczył, że uprawnienia wynikające z przepisów ustawy o pomocy społecznej mają charakter subsydiarny, tzn. uzupełniający własne środki, możliwości i uprawnienia osoby objętej systemem świadczeń z pomocy społecznej. W myśl art. 4 powołanej ustawy osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej.

Odnośnie odmowy przyznania środków na spłatę zaległości czynszowej w wysokości 1.778,49 zł, organ wskazał, że podziela stanowisko organu I instancji wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Mieszkanie zajmuje W.F. wraz z byłą żoną, która winna partycypować w kosztach jego utrzymania. Ponadto w okresie od maja 2010 r. do kwietnia 2011 r. w lokalu przy ul. [...] w Warszawie zamieszkiwał także dorosły syn, który z tego tytułu również był zobowiązany do ponoszenia opłat za lokal. Zamieszkując "ze względów oszczędnościowych" w mieszkaniu swych rodziców, syn uzyskiwał jednocześnie dochód z wynajmu mieszkania odziedziczonego po swych dziadkach. Z ustaleń dokonanych przez organ I instancji wynika, że ostatnia wpłata z tytułu opłat eksploatacyjnych (400 zł) została dokonana przez W.F.w maju 2007 roku. Od tej daty ani on ani jego była żona, ani syn nie dokonali żadnej wpłaty na poczet ww. należności.

Brak było również podstaw zdaniem organu do dofinansowania zakupu rowerka w kwocie 836,50 zł, wyjazdu na turnus rehabilitacyjny w kwocie 1.680 zł oraz sfinansowania zakupu urządzenia Reflexologic o wartości 640 zł. Jak to już zaznaczył organ I instancji, finansowanie tego typu potrzeb nie mieści się w zakresie działania organów pomocy społecznej, ale Warszawskiego Centrum Pomocy Rodzinie. Natomiast cele te nie mogą zostać uznane za niezbędną potrzebę bytową, na zaspokojenie której może być przyznany specjalny zasiłek celowy.

Odnosząc się do wniosku o przyznanie zasiłku celowego na opłatę rachunku za usługi multimedialne, Kolegium podzieliło stanowisko organu I instancji, iż usługa taka nie stanowi niezbędnej potrzeby bytowej, która miałaby uzasadniać przyznanie specjalnego zasiłku celowego.

Odnosząc się do zgłoszonego żądania refundacji poniesionych kosztów zakupionych leków według przedstawionych faktur, Kolegium podzieliło stanowisko organu I instancji, zgodnie z którym brak jest podstaw do dokonania refundacji tych kosztów.

Podkreśliło, że wydatkowanie żądanej przez wnioskodawcę kwoty łącznej 5.505,66 zł na wskazane przez niego cele nie tylko nie mieści się w możliwościach finansowych OPS, ale też znacznie wykracza poza cele pomocy społecznej wskazane w ustawie o pomocy społecznej.

Z uwagi na wyżej wskazane okoliczności, brak było zdaniem organu podstaw do uwzględnienia argumentów podniesionych w odwołaniu. Okoliczność, że W.F. ze swoich skromnych dochodów dobrowolnie wspomaga byłą żoną i syna nie może stanowić uzasadnienia do przyznania mu pomocy na zaspokojenie potrzeb wskazanych we wnioskach. Fakt ten świadczy o tym, że strona posiada własne środki finansowe, które może przeznaczyć na zaspokojenie swoich potrzeb. Natomiast uprawnienia wynikające z przepisów ustawy o pomocy społecznej, jak to już wyżej wskazano, mają charakter subsydiarny, tzn. uzupełniający własne środki, możliwości i uprawnienia osoby objętej systemem świadczeń z pomocy społecznej. Odnosząc się do podniesionego w odwołaniu zarzutu, zgodnie z którym zaległości w opłatach eksploatacyjnych powstała wskutek niesystematycznego płacenia zbyt małych kwot przez OPS, skład orzekający Kolegium wskazuje, że zasiłek celowy oraz specjalny zasiłek celowy, jak na to wskazuje chociażby ich nazwa, przeznaczone są na zaspokojenie określonej potrzeby, dlatego tez nie mogą mieć charakteru świadczenia wypłacanego w sposób stały i systematyczny, jak tego oczekuje W.F.

Na decyzję SKO w Warszawie z dnia 13 lipca 2011 r. skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie wniósł W.F. zarzucając jej naruszenie prawa.

W uzasadnieniu skargi podniósł m. in., że jest inwalidą pierwszej grupy i całkowicie niezdolnym do pracy, a otrzymywana renta w wysokości 991 zł nie wystarcza do zaspokojenia jego wszystkich potrzeb. Skarżący podnosi, że musi pożyczać pieniądze, które ma zamiar oddać jak wygra sprawę, oraz to, ze przez 10 lat otrzymywał pomoc z OPS, pomimo tego, że przekraczał kryterium dochodowe. Zdaniem skarżącego zaskarżona decyzja z mocy prawa jest nieważna, ponieważ jej przepisy za wyjątkiem art. 6 ust. 1 oraz art. 37 ust. 1 pkt 1 go nie dotyczą jako całkowicie niezdolnego do pracy. Zdaniem skarżącego organ nie wziął pod uwagę jego dowodów i argumentów. Przyznaje, że Warszawskie Centrum Pomocy Rodzinie sfinansowało mu zakup rowerka w ½ wysokości, a na leki pożycza pieniądze, a później je oddaje. Zdaniem skarżącego nie muszą obchodzić go finanse OPS bo to nie jego sprawa, a jak pracownicy nie potrafią zabezpieczyć środków finansowych to nie jego wina.

W odpowiedzi na skargę organ podtrzymał swoje stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji i wniósł o jej oddalenie.

Sąd I instancji uznał, że skarga nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności Sąd I instancji podniósł, że w myśl art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U Nr 64, poz. 593 ze zm.) w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej może być przyznany zasiłek celowy. Zasiłek celowy może być przyznany w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu (ust. 2). Osobom bezdomnym i innym osobom mniemającym dochodu oraz możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia może być przyznany zasiłek celowy na pokrycie części lub całości wydatków na świadczenia zdrowotne. Zasiłek celowy może być przyznany także w formie biletu kredytowanego (ust. 3 i 4).

Zgodnie z art. 8 ust. 1 pkt 1 powołanej ustawy prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej przysługuje osobie gospodarującej samotnie, której dochód nie przekracza kwoty 477 zł (kryterium dochodowe osoby samotnie gospodarującej). W szczególnie uzasadnionych przypadkach osobom gospodarującym samotnie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe może być przyznany specjalny zasiłek celowy w wysokości nieprzekraczającej kryterium dochodowego, który nie podlega zwrotowi oraz zasiłek okresowy lub celowy, pod warunkiem zwrotu części lub całości kwoty zasiłku (art. 41 powołanej ustawy).

Z treści powołanych wyżej przepisów wynika, że przyznanie zasiłku celowego, o którym mowa w art. 39 ust. 1 powołanej ustawy uzależnione jest od wysokości dochodu osiąganego przez osobę zainteresowaną, natomiast przyznanie specjalnego zasiłku celowego, o którym mowa w art. 41 pkt 1 powołanej ustawy może nastąpić w szczególnie uzasadnionych przypadkach, nawet gdy osiągany dochód przekracza kryterium dochodowe.

Sąd I instancji zaznaczył, iż jak wynika z akt rozpoznawanej sprawy dochód W.F. przekracza kwotę 477 zł, co oznacza, że skarżący nie spełnił kryterium dochodowego do przyznania prawa do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, tj. do wnioskowanego zasiłku celowego. Organ uznał również, że w/wym. nie spełnia także warunków do przyznania specjalnego zasiłku celowego.

Z konstrukcji art. 41 powołanej ustawy wynika, że decyzja podejmowana przez organ administracji na podstawie tego przepisu zależy od uznania administracyjnego. Nie oznacza to jednak, że organ administracji może podejmować decyzję w sposób dowolny, jest bowiem związany z przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego, w tym art. 7 i 77 § 1 Kpa, jak również przepisami ustawy o pomocy społecznej. Oznacza to, że organ nie ma obowiązku automatycznego przyznania osobie zainteresowanej takiego świadczenia, a zwłaszcza w wysokości zgodnej z jej oczekiwaniami. Z przepisów prawa regulujących tryb przyznawania zasiłku celowego wynika, że udzielając świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej organ kieruje się ogólną zasadą dostosowywania rodzaju, formy i rozmiaru świadczeń do okoliczności konkretnej sprawy, jak również uwzględniania potrzeb osób korzystających z pomocy, jeżeli potrzeby te odpowiadają celom i możliwościom pomocy społecznej.

Ponadto uznanie administracyjne obejmuje również prawo organu do oceny zgłaszanych potrzeb, które należy ustalać w kontekście ogólnej liczby ubiegających się o pomoc oraz zgłoszonych przez nich żądań, a także wysokości środków finansowych przeznaczonych na świadczenia z zakresu pomocy społecznej. Organy odpowiedzialne za udzielanie pomocy dysponują ograniczonymi środkami finansowymi, posiadane fundusze musza rozdzielać pomiędzy stale rosnącą liczbą osób wymagających wsparcia. Nie ulega więc wątpliwości, iż organ nie może zabezpieczyć wszystkich potrzeb osób ubiegających się o taką pomoc.

Sąd zaznaczył, że pomoc społeczna jest instytucją wyjątkową, stosowaną w przypadkach w których osoba nie jest w stanie w żadnym zakresie zaspokoić swoje niezbędne potrzeby życiowe, a jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 20 listopada 2001 r. (sygn. akt SK 15/01 OTK 8/01 poz. 252) cechą wyróżniającą pomoc społeczną w porównaniu do innych systemów świadczeniowych jest brak po stronie obywateli roszczenia prawnego do świadczenia takiej pomocy.

Zdaniem Sądu organy prawidłowo uznały, że ocena przesłanek do przyznania specjalnego zasiłku celowego musi być dokonywana przy uwzględnieniu szczególnego charakteru tego świadczenia, które może być przyznane w sytuacjach zupełnie wyjątkowych i powinno być przeznaczone na zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych osób korzystających z pomocy. W wyroku z dnia 19 stycznia 2006 r. sygn. akt I OSK 777/05 (LEX nr 194414) Naczelny Sąd Administracyjny wskazał: "Przepis art. 41 ustawy o pomocy społecznej w sposób niemogący budzić wątpliwości przesądza o zupełnie wyjątkowym charakterze specjalnego zasiłku celowego. Może on być przyznany "w szczególnie uzasadnionych przypadkach", a więc w sytuacjach zupełnie wyjątkowych, bowiem o możliwości jego przyznania nie decyduje dochód strony, a sytuacja życiowa, w której się ona znalazła".

W ocenie Sądu I instancji, słusznie też organy przyjęły, że w kosztach utrzymania lokalu winna partycypować żona skarżącego, która także w nim zamieszkuje, jak również dorosły syn, który w nim mieszkał od maja 2010 r. do kwietnia 2011 r. (co przyznaje sam skarżący) a w tym czasie wynajmował swoje mieszkanie odziedziczone po dziadkach. Z materiału dowodowego sprawy wynika, że od 2007 r. skarżący ani jego była żona czy syn nie uiścili żadnej kwoty z tytułu opłat za mieszkanie. Sąd zaznaczył, że świadczenia z pomocy społecznej nie mogą być podstawowym źródłem utrzymania, lecz mają pomoc w przezwyciężaniu okresowych trudności życiowych.

Sąd uznał również, że opłata rachunków za usługi multimedialne nie stanowi niezbędnej potrzeby życiowej, które uzasadniałaby przyznanie specjalnego zasiłku celowego.

W ocenie Sądu I instancji, również stanowisko organów odmawiające refundacji kosztów za wykupione już przez skarżącego leki jest prawidłowe. Z utrwalonego bowiem orzecznictwa sądowego wynika, że "przepis art. 41 pkt 1 ustawy pomocy społecznej, mówiąc o szczególnie uzasadnionych przypadkach, czyni ze specjalnego zasiłku celowego instrument, który nie może ze swej istoty służyć do zwrotu wydatków uprzednio poniesionych przez wnioskodawcę". Ponadto przedstawione przez W.F. faktury zawierały także inne pozycje niebędące lekami, lecz środkami higienicznymi (mydło pod prysznic, żel do higieny intymnej, patyczki higieniczne, czy spirytus salicylowy) (vide wyrok WSA w Warszawie z dnia 26 lipca 2007 r. sygn. akt I SA/Wa 466/07 LEX nr 376863).

Sąd zwrócił uwagę, że organy pomocy społecznej dysponują ograniczonymi środkami finansowymi, a ponadto muszą mieć na względzie nie tylko potrzeby W.F. (który otrzymuje wszak stałe wsparcie z OPS Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy) i cel pomocy, ale także potrzeby innych osób ubiegających się o świadczenia z pomocy społecznej.

Możliwość zaspokojenia tych potrzeb jest niewątpliwie zdeterminowana posiadanymi przez gminę środkami pieniężnymi, bowiem nie może dać więcej, niż posiada. Organ pomocy społecznej ma obowiązek oceny hierarchii zgłaszanych potrzeb przy uwzględnieniu rozmiaru środków finansowych pozostających w jego dyspozycji.

Uznanie administracyjne obejmuje również prawo organu do oceny hierarchii zgłaszanych potrzeb, które należy ustalać w kontekście ogólnej liczby osób ubiegających się o pomoc oraz zgłoszonych przez nich żądań, a także wysokości środków finansowych, którymi dysponuje OPS. Przyznanie żądanej przez skarżącego kwoty łącznej w wysokości 5.505,66 zł na wskazane przez niego cele nie tylko nie mieści się w możliwościach finansowych OPS, ale też znacznie wykracza poza cele pomocy społecznej wskazane w art. 3 ustawy o pomocy społecznej.

Zdaniem Sądu zaskarżona decyzja jak i decyzja ją poprzedzająca nie naruszają przepisów prawa materialnego i przepisów prawa procesowego. Organy te nie naruszyły też art. 7 KPA, ani nie przekroczyły granic uznania administracyjnego. Zasada ogólna nie uwzględnia interesu społecznego i słusznego interesu obywatela nakazuje wyważenie tych interesów w okolicznościach danej sprawy. W tym przypadku interes społeczny uzasadnia rozstrzygnięcie negatywne, tym bardziej, że skarżący objęty jest stałą opieką OPS, oraz posiada dorosłego wykształconego syna, na którym również ciążą obowiązki dotyczące pomocy własnym rodzicom.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniósł W.F., zaskarżając go w całości zarzucił mu naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy tj:

1) art. 145 § 1 pkt 1 lit. c P.p.s.a. w związku z art.

151 P.p.s.a. i w związku z art. 107 § 3 k.p.a poprzez nieuwzględnienie i oddalenie

skargi, mimo tego, że uzasadnienie decyzji organu administracji jest zbyt ogólnikowe i

nie wskazuje precyzyjnie możliwości finansowych organu do udzielania zasiłków

celowych.

Ponadto skarżący kasacyjnie zarzucił Sądowi I instancji naruszenie przepisów prawa materialnego tj.

1) art. 41 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, poprzez jego błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, iż szczególnie uzasadniony przypadek nie zachodzi w okolicznościach stanu faktycznego sprawy, uzasadniających złożenie wniosku o zasiłek.

W konkluzji skargi kasacyjnej wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono m. in., że biorąc pod uwagę sytuację finansową i bytową skarżącego zasadnym jest przyjęcie, że jest to sytuacja bardzo trudna. W.F. jest inwalidą grupy pierwszej, w związku z tym jest całkowicie niezdolny do pracy (jest osobą dializowaną, schorowaną, stale przyjmuje lekarstwa), a otrzymywana przez niego renta (w wysokości 991 złotych) nie pozwala na zaspokojenie bieżących potrzeb życia codziennego. Skarżący prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe, i zamieszkuje w jednym mieszkaniu z byłą żoną, która jest również osobą niezdolną do pracy (inwalidka pierwszej grupy) i uzyskuje rentę w wysokości 194 złotych, co uniemożliwia Jej partycypowanie w utrzymaniu mieszkania oraz zaspokojenia własnych, podstawowych potrzeb.

W związku z faktem, iż dochody skarżącego przekraczają kryterium dochodowe osoby samotnie gospodarującej (477 złotych) nie jest możliwe przyznaniu Mu zasiłku celowego, jednakże w trybie art. 41 ustawy o pomocy społecznej, z uwagi na sytuację bytową specjalny zasiłek celowy powinien zostać przyznany skarżącemu.

W.F. wniósł o przyznanie stosownego zasiłku na pokrycie kosztów zakupów leków, multimedia, pokrycie zaległości czynszowej, dofinansowanie zakupu rowerka rehabilitacyjnego oraz wyjazdu na turnus rehabilitacyjny. Nie ulega wątpliwości, iż wskazane przez Skarżącego wydatki są wydatkami niezbędnymi — w szczególności na cele związane z jego sytuacją zdrowotną i nie mogą być uznane za zbędną potrzebę bytową, bowiem służą one polepszeniu stanu zdrowia skarżącego.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie mogła być uwzględniona, bowiem nie zawiera usprawiedliwionych podstaw, a Naczelny Sąd Administracyjny nie stwierdził, by w sprawie wystąpiły przesłanki stwierdzenia nieważności postępowania, które zgodnie z art. 183 § 1 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ( Dz. U. z 2012r. poz. 270 ze zm. ) zobowiązany był wziąć pod uwagę z urzędu.

Skarga kasacyjna złożona w rozpoznawanej sprawie w swej podstawie opiera się na zarzutach naruszenia zarówno przepisów postępowania, jak i przepisów prawa materialnego. W ramach zarzutów proceduralnych skarga kasacyjna zarzuca zaskarżonemu wyrokowi niewłaściwe zastosowanie art. 151 Ppsa, zamiast art. 145 § 1 pkt. 1 lit. c Ppsa, polegające na braku precyzyjnego wykazania przez organy administracji publicznej możliwości finansowych w zakresie udzielania zasiłków celowych.

W tym miejscu należy przypomnieć, ze podstawę wydania zaskarżonej do Sądu I instancji decyzji administracyjnej stanowił art. 39.ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 12 marca 2004r. ( Dz. U. z 2009r. Nr. 175, poz. 1362 ze zm. ), stosownie do którego w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej może być przyznany zasiłek celowy. Zasiłek celowy może być przyznany w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu.

Kolejnym przepisem, w oparciu o który wydano zaskarżoną decyzję był art. 41 pkt. 1 ustawy o pomocy społecznej, zgodnie z którym w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe może być przyznany specjalny zasiłek celowy w wysokości nieprzekraczającej odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub rodziny, który nie podlega zwrotowi.

Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonej decyzji powodem dla którego odmówiono skarżącemu zasiłku celowego było ustalenie przez organ, iż dochody uzyskiwane przez skarżącego wykluczają go z grona osób uprawnionych do otrzymania zasiłku.

Przyczyną odmowy przyznania specjalnego zasiłku celowego było zaś uznanie, że potrzeby na zaspokojenie których skarżący wnioskował o przyznanie specjalnego zasiłku celowego, nie uzasadniają uznania ich za szczególny przypadek w rozumieniu art. 41 pkt. 1 ustawy o pomocy społecznej. Wprawdzie z uzasadnienia decyzji wynika, że organ wskazał że wnioskowana przez skarżącego kwota zasiłku ( 5. 505, 66 zł) nie mieści się w jego możliwościach finansowych, jednak nie ta okoliczność stanowiła podstawę odmowy przyznania świadczenia. Odmowa wynikała ze względów formalnych ( zasiłek celowy ) oraz oceny sytuacji skarżącego w aspekcie jej szczególnego charakteru.

Dlatego zarzucanie Sądowi I instancji niezastosowanie art. 145 § 1 pkt. 1 lit. c Ppsa w celu wyjaśnienia przez organy ich możliwości finansowych jest nieuzasadnione, tym bardziej, że skarga kasacyjna w ogóle nie wskazuje na to jaki wpływ na wynik sprawy miałoby zarzucane uchybienie Sądu. Trzeba tez stwierdzić, że możliwości finansowe organu mogą mieć znaczenie przy przyznawaniu świadczeń z pomocy społecznej, ale tylko w sytuacji gdy wnioskodawca spełnia warunki do uzyskania takiej pomocy. W niniejszej sprawie po stronie skarżącego nie zachodzą przesłanki uzasadniające przyznanie świadczeń i w takim przypadku odmowa przyznania zasiłku pozostaje bez związku z możliwościami finansowymi organu.

Wbrew twierdzeniom skargi kasacyjnej uzasadnienie zaskarżonej decyzji jest wyczerpujące i pozwala bez żadnych wątpliwości poznać przesłanki jakimi kierował się organ odmawiając skarżącemu przyznania zasiłku.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia zaskarżonym wyrokiem art. 41 pkt. 1 ustawy o pomocy społecznej poprzez jego błędną wykładnię i ocenę, że w sprawie nie zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające przyznanie specjalnego zasiłku celowego, także i ten zarzut należy ocenić jako nietrafny.

Ocena przesłanek do przyznania zasiłku na podstawie art. 41 ustawy o pomocy społecznej musi być dokonywana przy uwzględnieniu szczególnego charakteru tego świadczenia, które może być przyznane w sytuacjach zupełnie wyjątkowych i powinno być przeznaczone na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych osoby korzystającej z tej formy pomocy społecznej . Potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy społecznej powinny być uwzględnione, jeśli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej. Oznacza to, że rozpatrywanie wniosku o udzielenie pomocy społecznej nie może następować w oderwaniu od celów, jakim służy ta instytucja.

Brak jest uzasadnionych podstaw do wydania decyzji pozytywnej w sprawie wniosku o przyznanie zasiłku celowego specjalnego, jeżeli wskazywane przez stronę okoliczności - choroba czy też duże koszty utrzymania, zadłużenie - mają charakter ogólny niewskazujący na istnienie wyjątkowych okoliczności, których strona nie byłaby w stanie przezwyciężyć.

Szczególnie uzasadniony przypadek to taka sytuacja życiowa osoby lub rodziny, która ponad wszelką wątpliwość, bez konieczności wnikliwych zabiegów interpretacyjnych istniejącego stanu rzeczy, pozwala stwierdzić, że aż tak drastyczne, tak dotkliwe w skutkach i tak daleko ingerujące w plany życiowe zdarzenia nie należą do zdarzeń codziennych, ani nawet do zdarzeń nadzwyczajnych. Są to zdarzenia występujące zupełnie okazjonalnie, wymagające wielu niefortunnych zbiegów wydarzeń, wykraczające poza możliwości ludzkiej zapobiegliwości.

Braku środków pieniężnych na wykup leków czy braku dostatecznych środków na bieżące wydatki codziennego utrzymania nie można traktować jako nagłe, nieprzewidywalne zdarzenie uzasadniające przyznanie specjalnego zasiłku celowego w rozumieniu art. 41 pkt 1 ustawy ( por. wyroki NSA z dnia 15 lipca 2011r. I OSK 582/11 Lex 1082785, z dnia 15 listopada 2011r. I OSK 1082/11 Lex 1069575, z dnia 16 stycznia 2012r. I OSK 1623/11 Lex 1113249 ).

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego zakup sprzętu rehabilitacyjnego, czy udział w turnusie rehabilitacyjnym nie stanowi szczególnego przypadku w rozumieniu art. 41 pkt. 1 ustawy o pomocy społecznej. Skarżący podobnie jak inne osoby wymagające rehabilitacji może skorzystać bezpłatnie z usług zakładów specjalizujących się świadczeniem pomocy w tym zakresie. Tego rodzaju potrzeby nie stanowią podstawowych potrzeb bytowych. Ich niezaspokojenie nie wywiera bezpośredniego skutku na egzystencję wnioskodawcy, choć niewątpliwie może wpłynąć na jakość jego życia.

W żadnym razie opłacanie czynszu, czy świadczeń za media nie mieści się w zakresie przedmiotowym art. 41 pkt.1 ustawy. Skarżący od dłuższego czasu nie płaci świadczeń związanych z użytkowanym lokalem, nie czyniąc też nic w celu rozwiązania tego problemu. Celem ustawy o pomocy społecznej jest świadczenie okazjonalnej pomocy osobom potrzebującym, a nie wyręczanie osób zobowiązanych w wykonaniu ciążących na nich obowiązków. Pomoc społeczna, jak już wskazuje sam tytuł ustawy oznacza podejmowanie doraźnych działań pomocowych dla osób, które wykażą brak obiektywnych możliwości w zakresie i zaspokojenia podstawowych potrzeb bytowych, czy to z racji sytuacji zdrowotnej w jakiej się znaleźli, czy też z uwagi na szczególny przypadek jaki je dotknął w danym czasie.

Skarżący od dawna jest osobą poważnie chorą, uzyskuje jednak własne dochody na poziomie zbliżonym do świadczeń pobieranych przez większość rencistów i emerytów. Do pomocy skarżącemu zobowiązany jest w pierwszej kolejności dorosły syn. Sam też skarżący powinien wykazać inicjatywę w poszukiwaniu rozwiązań w celu poprawy swojej sytuacji finansowej np. w drodze zamiany mieszkania na mniejsze, czy też zaniechania dobrowolnej pomocy byłej żonie.

Z akt sprawy nie wynika, aby skarżący wykorzystując własne możliwości podjął zakończoną niepowodzeniem próbę poprawienia swojej sytuacji, to zaś wskazuje na brak szczególnego przypadku uzasadniającego przyznanie zasiłku celowego specjalnego.

Z tych względów Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 Ppsa orzekł jak w sentencji.

Naczelny Sąd Administracyjny nie orzekł w wyroku o przyznaniu wynagrodzenia pełnomocnikowi ustanowionemu na zasadzie prawa pomocy, gdyż przepisy art. 209 i 210 P.p.s.a. mają zastosowanie tylko do kosztów postępowania pomiędzy stronami. Natomiast wynagrodzenie dla pełnomocnika ustanowionego z urzędu za wykonaną pomoc prawną, należne od Skarbu Państwa (art. 250 P.p.s.a.), przyznawane jest przez wojewódzki sąd administracyjny w postępowaniu określonym w przepisach art. 258 – 261 P.p.s.a. Stosownie do § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.) ustanowiony z urzędu pełnomocnik powinien złożyć wojewódzkiemu sądowi administracyjnemu stosowne oświadczenie.