I OSK 1505/12
Wyrok
Naczelny Sąd Administracyjny
2012-12-04Nietezowane
Artykuły przypisane do orzeczenia
Do tego artykulu posiadamy jeszcze 13 orzeczeń.
Kup dostęp i zobacz, do jakich przepisów odnosi się orzeczenie. Znajdź inne potrzebne orzeczenia.
Skład sądu
Barbara Adamiak /przewodniczący/
Dariusz Chaciński
Marzenna Linska - Wawrzon /sprawozdawca/Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Barbara Adamiak, Sędzia NSA Marzenna Linska – Wawrzon (spr.), Sędzia del. WSA Dariusz Chaciński, Protokolant asystent sędziego Kamil Strzępek, po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2012 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skarg kasacyjnych "[...]"[...] Spółdzielni Spożywców oraz Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 3 lutego 2012 r. sygn. akt I SA/Wa 2437/10 w sprawie ze skargi A. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z dnia [...] września 2010 r. nr [...] w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczenia odmawiającego przyznania własności czasowej 1. oddala skargi kasacyjne 2. zasądza od "[...]"[...] Spółdzielni Spożywców oraz Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie solidarnie na rzecz A. S. kwotę 180 /sto osiemdziesiąt/ złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 3 lutego 2012 r., sygn. akt I SA/Wa 2437/10, po rozpoznaniu skargi A. S. uchylił zaskarżoną decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z dnia [...] września 2010 r. oraz utrzymaną nią w mocy decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z dnia [...] sierpnia 2010 r. w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczenia odmawiającego przyznania własności czasowej.
Wyrok zapadł w następujących okolicznościach sprawy:
W dniu 21 grudnia 2007 r. do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie wpłynął wniosek A. S. o stwierdzenie nieważności orzeczenia administracyjnego Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia [...] kwietnia 1965 r. o odmowie przyznania prawa własności czasowej do gruntu nieruchomości warszawskiej położonej w Warszawie przy ul. [...] nr 16 [...] nr 13, nr hip. [...].
Decyzją z dnia [...] sierpnia 2010 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie stwierdziło:
– w punkcie pierwszym nieważność orzeczenia Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia [...] kwietnia 1965 r., odnośnie działki nr 36/9;
– w punkcie drugim, że orzeczenie administracyjne Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia [...] kwietnia 1965 r. zostało wydane z naruszeniem prawa, jednakże nie można stwierdzić jego nieważności z powodu wywołania przez to orzeczenie nieodwracalnych skutków prawnych.
W uzasadnieniu Kolegium wskazało, że kwestionowane orzeczenie rażąco narusza przepis art. 7 ust. 2 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz.U. Nr 50, poz. 279), ponieważ odmowa przyznania prawa własności czasowej została uzasadniona niemożnością pogodzenia korzystania z gruntu przez dotychczasowego właściciela z przeznaczeniem gruntu w planie zagospodarowania przestrzennego, bez określenia zapisów tego planu a ponadto decyzja została skierowana do osób zmarłych.
W ocenie Kolegium, odnośnie działki nr 34/1 orzeczenie Prezydium wywołało nieodwracalne skutki prawne, ponieważ aktem notarialnym z dnia 21 października 1997 r. działka ta została oddana w użytkowanie wieczyste na rzecz "[...]" Warszawskiej Spółdzielni Spożywców "[...]".
A. W. i A. S. we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy zakwestionowali decyzję co do punktu drugiego twierdząc, że ich zdaniem przedmiotowe orzeczenie Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy nie wywołało nieodwracalnych skutków prawnych.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie, po ponownym rozpatrzeniu sprawy, decyzją z dnia [...] września 2010 r. utrzymało w mocy decyzję z dnia [...] sierpnia 2010 r.
Zdaniem organu ustanowienie użytkowania wieczystego na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego nie było skutkiem decyzji administracyjnej o przyznaniu prawa użytkowania. Decyzja o przekazaniu działki w użytkowanie Spółdzielni "[...]" wydana w dniu 6 czerwca 1989 r. nie była podstawą zawarcia umowy cywilnoprawnej, a zatem nie można uznać, że ustanowienie użytkowania wieczystego było skutkiem prawnym decyzji o użytkowaniu, a nie decyzji o odmowie przyznania prawa własności czasowej. To odmowa przyznania prawa własności czasowej umożliwiła Skarbowi Państwa dysponowanie prawami do przedmiotowej nieruchomości. Kolegium powołało się przy tym, na orzecznictwo sądów administracyjnych wskazując, na konieczność "istnienia decyzji będącej podstawą umowy". Dodatkowo organ podkreślił, że skoro ustanowienie użytkowania wieczystego umową cywilnoprawną należy do skutków prawnych decyzji o odmowie przyznania prawa własności czasowej, to ten skutek prawny jest nieodwracalny w rozumieniu przepisu art. 156 § 2 kodeksu postępowania administracyjnego.
A. S. w skardze na powyższą zarzuciła:
– naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 2c ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości poprzez jego niezastosowanie;
– naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 88a ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, a w konsekwencji art. 7 ust. 2 dekretu z dnia 26 października 1945 r.
W uzasadnieniu skargi podniosła kwestię nieodwracalnych skutków prawnych wskazując, że stwierdzenie nieważności decyzji o odmowie przyznania prawa własności czasowej (użytkowania wieczystego) nie eliminuje istnienia w obrocie prawnym ani decyzji o ustanowieniu prawa użytkowania ustanowionego na rzecz "[...]", ani praw nabytych umową notarialną z 1997 r. Wskazała ponadto, że kwestia nieodwracalnych skutków prawnych może być jedynie rozważana w postępowaniu o stwierdzenie nieważności decyzji, na podstawie której zostało ustanowione użytkowanie na przedmiotowej działce, nie zaś postępowaniu niniejszym.
Podniosła, że Spółdzielnia [...] uzyskała decyzję o ustanowieniu prawa użytkowania na swoją rzecz i na jej podstawie nabyła roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego w drodze umowy. Podstawą tego roszczenia był przepis art. 2c ustawy z dnia 29 września 1990 r.
Zdaniem skarżącej z powyższego wynika, że gdyby nie została wydana decyzja o użytkowaniu, to nie powstało by po stronie Spółdzielni [...] roszczenie o zawarcie umowy użytkowania wieczystego.
Odpowiadając na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie wniosło o jej oddalenie oraz podtrzymało dotychczasowe stanowisko w sprawie.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w uzasadnieniu wyroku nie podzielił poglądu organu, że nie można stwierdzić nieważności wskazanej wyżej decyzji Prezydium Rady Narodowej Miasta Warszawa z dnia [...] kwietnia 1965 r. z uwagi na nieodwracalne skutki prawne, które wywołała. Zdaniem Sądu słusznie skarżąca powołała się na treść decyzji z dnia 6 czerwca 1989 r. o oddaniu spornego gruntu w użytkowanie. Kwestia nieodwracalnych skutków prawnych wiąże się bowiem z ewentualnym postępowaniem o stwierdzenie nieważności tej właśnie decyzji, nie zaś jak to wskazują oba organy, decyzji o odmowie przyznania wprawa własności czasowej.
Stwierdzenie nieważności decyzji o odmowie przyznania prawa własności czasowej do gruntu z dnia [...] kwietnia 1965 r. nie eliminuje istnienia w obrocie prawnym decyzji o ustanowieniu prawa użytkowania z dnia 6 czerwca 1989 r. ani praw, które ten podmiot nabył w oparciu o akt notarialny z dnia 21 października 1997 r. mocą którego sporna nieruchomość została oddana w użytkowanie wieczyste.
Sąd pierwszej instancji zauważył, że z treści aktu notarialnego z dnia 21 października 1997 r. wynika, iż Warszawska Spółdzielnia Spożywców [...] "[...]" nabyła roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntu w drodze umowy w oparciu o treść art. 2c ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, na skutek wcześniejszej decyzji o stanowieniu prawa użytkowania tego gruntu z dnia 6 czerwca 1989 r. Brzmienie tego przepisu przesądza, że roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntu oraz znajdujących się na nim budynków i innych urządzeń oraz lokali przysługuje spółdzielni, związkowi spółdzielczemu i innym osobom prawnym, które w dniu 5 grudnia 1990 r. były użytkownikami gruntu o którym mowa w art. 1 ust. 1 pkt. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, stanowiącego własność Skarbu Państwa lub gminy.
Brak jest, zdaniem Sądu, podstaw do dokonywania analizy stanu faktycznego przedmiotowej sprawy w oparciu o treść art. 88a ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, jak to uczynił organ.
Nie może budzić wątpliwości, że w dacie podpisania aktu notarialnego oddającego sporną działkę w użytkowanie wieczyste na rzecz "[...]", tj. w dniu 21 października 1997 r. obowiązywały przepisy ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości i ta regulacja prawna została w tym akcie przywołana. Brzmienie art. 2c ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości przesądza, że przesłanką roszczenia o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntu było wydanie wcześniejszej decyzji o użytkowaniu.
W ocenie Sądu Wojewódzkiego roszczenie WSS "[...]" nie powstałoby gdyby nie wcześniejsza decyzja o oddaniu nieruchomości w użytkowanie. Przesądza to, że Kolegium w sposób nieuprawniony wywiodło, że ustanowienie użytkowania wieczystego nastąpiło w oparciu o przepis art. 88a ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomościami.
Z tych względów uzasadnione było uchylenie obu decyzji Kolegium na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/ ustawy prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Ponownie rozpoznając sprawę organy administracji uwzględnią stanowisko Sądu wyrażone w uzasadnieniu wyroku.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie w skardze kasacyjnej od powyższego orzeczenia, na podstawie art. 188 p.p.s.a., wniosło o jego uchylenie i rozpoznanie skargi co do istoty poprzez jej oddalenie. Ewentualnie wniosło o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz zasądzenie zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono naruszenie przepisów prawa materialnego:
– niewłaściwą wykładnię art. 2c ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79, poz. 464, dalej jako "ustawa") polegającą, na przyjęciu, iż przesłanką skutecznego zrealizowania roszczenia o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego, w drodze umowy cywilnoprawnej, na gruncie cytowanego przepisu jest uzyskanie decyzji potwierdzającej użytkowanie konkretnej nieruchomości przez podmiot, któremu przysługuje przedmiotowe roszczenie;
– § 5 w związku z § 6 ust.1 pkt 1 i 2, ust. 2 i ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 marca 1993 r. w sprawie przepisów wykonawczych dotyczących uwłaszczania osób prawnych nieruchomościami będącymi dotychczas w ich zarządzie lub użytkowaniu (Dz.U. Nr 23, poz. 97 ze zm.), poprzez uznanie de facto, iż stwierdzenie faktycznego użytkowania nieruchomości przez podmiot uprawniony do żądania ustanowienia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości następowało na mocy decyzji administracyjnej, o konstytutywnym charakterze i tylko na mocy tejże decyzji, jak również poprzez uznanie, iż uzyskanie (wydanie) takiej decyzji było warunkiem koniecznym dla skutecznej realizacji roszczenia o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego;
– § 5 rozporządzenia poprzez przyjęcie w istocie, iż decyzja potwierdzająca użytkowanie nieruchomości odnosi skutek również w sferze ewentualnej realizacji roszczenia o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego;
Zarzucono również naruszenie przepisów postępowania:
– art. 141 § 4 p.p.s.a. w sposób mający wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, poprzez niewyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia, a konkretnie niewyjaśnienie z jakich przyczyn Sąd uznał, iż wydanie decyzji stwierdzającej, iż dany podmiot, któremu przysługuje roszczenie o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego w oparciu o przepis art. 2c ustawy jest użytkownikiem nieruchomości, jest przesłanką skutecznej realizacji przedmiotowego roszczenia;
– art. 151 p.p.s.a. poprzez uwzględnienie skargi, która podlegała w istocie oddaleniu.
Skargę kasacyjną od powyższego orzeczenia wniosła również Warszawska Spółdzielnia Spożywców "[...]" wnioskując o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie przepisów postępowania w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy:
– art. 151 p.p.s.a. polegające na nieprawidłowym uwzględnieniu skargi i nieprawidłowym przyjęciu przez Sąd naruszenia przez organy art. 156 § 2 k.p.a., w sytuacji gdy orzeczenie Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia [...] kwietnia 1965 r. wywołało nieodwracalne skutki prawne;
– art. 145 §1 pkt 1 lit. c/ p.p.s.a. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w sytuacji gdy przepis art. 156 § 2 k.p.a. pomimo że został zamieszczony w akcie normatywnym o charakterze procesowym, jest przepisem prawa materialnego;
– art. 3 § 1 i art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/ w zw. z art. 141 § 4 p.p.s.a. przez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku – nie określenie w uzasadnieniu wyroku wskazań co do dalszego postępowania (brak oceny prawnej, którą, byłyby związane organy ponownie prowadzące postępowanie).
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skargi kasacyjne nie zasługiwały na uwzględnienie.
Stosownie do art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270, zwanej dalej "p.p.s.a.") Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc z urzędu pod rozwagę wyłącznie nieważność postępowania, której przesłanki określone zostały w § 2 wymienionego przepisu.
Wobec niestwierdzenia przyczyn nieważności, skargi kasacyjne należało rozpoznać w granicach przytoczonych w nich podstaw dotyczących naruszenia przepisów postępowania i prawa materialnego.
Jako niezasadny należało uznać zarzut kasacyjny odnoszący się do art. 156 § 2 k.p.a. stanowiącego, że nie stwierdza się nieważności decyzji gdy wywołała ona nieodwracalne skutki prawne. Sąd Wojewódzki słusznie bowiem przyjął w rozpoznawanej sprawie, że okoliczność ustanowienia aktem notarialnym użytkowania wieczystego na rzecz Spółdzielni "[...]" nie stanowiła przesłanki negatywnej uniemożliwiającej stwierdzenie nieważności decyzji z [...] kwietnia 1965 r. o odmowie przyznania dotychczasowym właścicielom prawa własności czasowej do gruntu nieruchomości warszawskiej w zakresie działki nr 34/1. Wbrew stanowisku Samorządowego Kolegium Odwoławczego i Spółdzielni "[...]" umowa o ustanowieniu użytkowania wieczystego nie pozostawała w bezpośrednim związku z decyzją z [...] kwietnia 1965 r. lecz z decyzją z 6 czerwca 1989 r. o przekazaniu działki w użytkowanie WSS "[...]".
Jak trafnie podniesiono w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku – wynika to wprost z aktu notarialnego, w którego treści podano, że nieruchomość gruntowa objęta umową na mocy decyzji z 6 czerwca 1989 r. została przekazana w użytkowanie "[...]" WSS, która to Spółdzielnia była w dniu 5 grudnia 1990 r. użytkownikiem tej nieruchomości oraz że Spółdzielni przysługuje na podstawie art. 2c ust. 1, 2 i 3 ustawy z 29 września 1990 r. roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntu i przeniesienie własności budynku. Dalej zapisano, że uwzględniając powyższe oraz zgłoszone roszczenie Zarząd Gminy Warszawa Centrum ustanawia na rzecz "[...]" WSS użytkowanie wieczyste w odniesieniu do działki gruntu oznaczonej nr 34/1 położonej w Warszawie przy Placu Mirowskim nr 1.
Zgodnie z przywołanym w akcie notarialnym przepisem art. 2c ustawy z 29 września 1990 r. spółdzielni, związkowi spółdzielczemu i innym osobom prawnym przysługiwało roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntu oraz o przeniesienie własności znajdujących się na nim budynków jeżeli w dniu 5 grudnia 1990 r. były użytkownikami określonego w tym przepisie gruntu stanowiącego własność Skarbu Państwa lub gminy.
Stosownie do powołanych w skargach kasacyjnych przepisów § 5 i § 6 rozporządzenia z 16 marca 1993 r., właściwy organ zawierał ze spółdzielnią, na jej wniosek, umowę o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste po stwierdzeniu przez ten organ prawa do użytkowania nieruchomości przez spółdzielnię, według stanu na dzień 5 maja 1990 r.
Stwierdzenia prawa użytkowania nieruchomości przez spółdzielnię dokonywano na podstawie co najmniej jednego z następujących dokumentów: (1) decyzji o przekazaniu spółdzielni nieruchomości w użytkowanie, (2) decyzji o naliczeniu lub aktualizacji opłat z tytułu użytkowania nieruchomości. Jeżeli natomiast wymienione dokumenty się nie zachowały, to stwierdzenia prawa użytkowania nieruchomości można było dokonać na podstawie zeznań świadków lub oświadczeń stron złożonych w wymaganym trybie.
Z przytoczonego unormowania wynika w sposób oczywisty, że decyzja o przekazaniu spółdzielni nieruchomości w użytkowanie była jednym ze środków służących wykazaniu prawa do użytkowania nieruchomości przez spółdzielnię. Wbrew twierdzeniom zawartym w skargach kasacyjnych, Sąd Wojewódzki nie uznał decyzji o przekazaniu nieruchomości w użytkowanie jako jedynej możliwej podstawy roszczenia wynikającego z art. 2c ustawy z 29 września 1990 r. Jednak w niniejszej sprawie istotne znaczenie miały oświadczenia zawarte w akcie notarialnym z 21 października 1997 r. W konsekwencji uprawnione było wnioskowanie Sądu Wojewódzkiego, że ustanowienie użytkowania wieczystego było następstwem wcześniejszej decyzji o przekazanie przedmiotowej działki w użytkowanie WSS "[...]".
Słusznie zatem stwierdzono w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że kwestia nieodwracalnych skutków prawnych wiąże się z ewentualnym postępowaniem o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 6 czerwca 1989 r., nie zaś – jak to wskazał organ administracji – decyzji o odmowie przyznania prawa własności czasowej.
Rozważając zagadnienie, które stało się sporne w niniejszej sprawie, trzeba mieć na uwadze orzecznictwo sądowe ukształtowane na tle art. 156 § 1 i § 2 k.p.a. Wielokrotnie Naczelny Sąd Administracyjny wskazywał w wyrokach, że okoliczność, iż nieruchomość znajduje się w użytkowaniu wieczystym osoby trzeciej, sama przez się nie oznacza, że decyzja odmawiająca byłemu właścicielowi gruntów przyznania prawa własności czasowej wywołała nieodwracalne skutki prawne.
Należy bowiem odróżnić skutki prawne, które wywołała decyzja o odmowie przyznania prawa własności czasowej od skutków prawnych dotyczących tego samego przedmiotu, tj. własności nieruchomości, ale wywołanych późniejszymi decyzjami lub zdarzeniami prawnymi. Kwestię odwracalności albo nieodwracalności skutku prawnego decyzji trzeba rozpatrywać mając na uwadze zakres właściwości organów administracji publicznej. Jeżeli cofnięcie, zniesienie, odwrócenie skutków prawnych decyzji może nastąpić poprzez wydanie indywidualnego aktu administracyjnego, to wówczas nie można mówić o przesłance negatywnej w postaci nieodwracalnych skutków prawnych. Wreszcie podkreślenia wymaga, że zasadniczy sens instytucji stwierdzenia nieważności decyzji polega na tym, że w każdym przypadku decyzja dotknięta wadami wymienionymi w art. 156 § 1 k.p.a. powinna być wyeliminowana z obrotu prawnego, a tym samym powinny być zniesione skutki prawne, które decyzja taka wywołała. Wyjątek od tej zasady polegający na tym, że nie stwierdza się nieważności decyzji, gdy wywołała ona nieodwracalne skutki prawne nie może być rozumiany i stosowany w taki sposób, iż podważony zostanie cel, któremu ta instytucja służy.
Odstąpienie od stwierdzenia nieważności decyzji i ograniczenie się do stwierdzenia wydania jej z naruszeniem prawa, oznacza bowiem pozostawienie w obrocie prawnym wadliwej decyzji i prowadzi do utrzymania skutków prawnych, które decyzja ta wywołała. Dlatego w każdej sprawie należy rozróżnić bezpośrednie skutki wykonania samej decyzji administracyjnej od następstw wynikających z tego, że decyzja administracyjna choć obciążona ciężkimi wadami istnieje w obrocie prawnym i korzysta z domniemania legalności. Jako nietrafny uznaje się pogląd, że już sama możliwość rozporządzenia nieruchomością w następstwie przejścia własności nieruchomości z mocy prawa na rzecz Państwa i wydania decyzji o odmowie dotychczasowym właścicielom gruntów przyznania własności czasowej – stanowi nieodwracalny skutek prawny w rozumieniu art. 156 § 2 k.p.a.
Nie jest też tak, że nieodwracalny skutek prawny wywołany określoną decyzją następuje wtedy, gdy w wyniku samego tylko stwierdzenia jej nieważności nie zostanie przywrócony poprzedni stan prawny.
Wskazuje się w orzecznictwie, że skutkiem samego tylko stwierdzenia nieważności decyzji nie musi być odzyskanie własności nieruchomości przez jej poprzedniego właściciela. Nie chodzi więc o "odwracalność" skutków prawnych w ogóle, ale przede wszystkim o "odwrócenie" skutków wywołanych przez decyzję dotkniętą nieważnością.
Jeżeli przedmiotem postępowania jest decyzja o odmowie przyznania własności czasowej, to ewentualne stwierdzenie nieważności tej decyzji spowoduje konieczność podjęcia orzeczenia co do wniosku złożonego przez dotychczasowych właścicieli gruntu nieruchomości warszawskiej, która podlegała przepisom dekretu z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (por. uzasadnienie uchwały NSA z 20 marca 2000 r., OPS 14/99, wyrok NSA z 21 października 2009 r., I OSK 40/09, wyrok NSA z 20 czerwca 2012 r., I OSK 609/11 i powołane orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego).
Ze względów wyżej przedstawionych, argumentacja zawarta w obu skargach kasacyjnych nie mogła podważyć oceny prawnej wyrażonej przez Sąd Wojewódzki w zaskarżonym wyroku.
Bez wpływu na wynik sprawy pozostaje podana w uzasadnieniu wyroku podstawa prawna rozstrzygnięcia, mianowicie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/ p.p.s.a. zamiast art. 145 § 1 pkt 1 lit. a/ i c/ p.p.s.a. Z treści pisemnych motywów wyroku wynika w sposób oczywisty, że przyczyną uchylenia decyzji wydanych przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze było naruszenie prawa materialnego poprzez przyjęcie, że kontrolowana w trybie nadzorczym decyzja wywołała nieodwracalne skutki prawne, co z kolei skutkowało ograniczeniem się przez organ administracji do stwierdzenia wydania zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa. Niewłaściwe zastosowanie normy procesowej (art. 158 § 2 k.p.a.) było więc następstwem naruszenia przepisu prawa materialnego. Nie powinien też budzić wątpliwości kierunek dalszego orzekania w sprawie wyznaczony oceną prawną w zakresie interpretacji i zastosowania art. 156 § 2 k.p.a.
Wobec powyższego skargi kasacyjne, jako pozbawione usprawiedliwionych podstaw, podlegały oddaleniu na podstawie art. 184 p.p.s.a. O kosztach postępowania kasacyjnego postanowiono zgodnie z art. 204 pkt 2 p.p.s.a.
Nietezowane
Artykuły przypisane do orzeczenia
Kup dostęp i zobacz, do jakich przepisów odnosi się orzeczenie. Znajdź inne potrzebne orzeczenia.
Skład sądu
Barbara Adamiak /przewodniczący/Dariusz Chaciński
Marzenna Linska - Wawrzon /sprawozdawca/
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Barbara Adamiak, Sędzia NSA Marzenna Linska – Wawrzon (spr.), Sędzia del. WSA Dariusz Chaciński, Protokolant asystent sędziego Kamil Strzępek, po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2012 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skarg kasacyjnych "[...]"[...] Spółdzielni Spożywców oraz Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 3 lutego 2012 r. sygn. akt I SA/Wa 2437/10 w sprawie ze skargi A. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z dnia [...] września 2010 r. nr [...] w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczenia odmawiającego przyznania własności czasowej 1. oddala skargi kasacyjne 2. zasądza od "[...]"[...] Spółdzielni Spożywców oraz Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie solidarnie na rzecz A. S. kwotę 180 /sto osiemdziesiąt/ złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 3 lutego 2012 r., sygn. akt I SA/Wa 2437/10, po rozpoznaniu skargi A. S. uchylił zaskarżoną decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z dnia [...] września 2010 r. oraz utrzymaną nią w mocy decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z dnia [...] sierpnia 2010 r. w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczenia odmawiającego przyznania własności czasowej.
Wyrok zapadł w następujących okolicznościach sprawy:
W dniu 21 grudnia 2007 r. do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie wpłynął wniosek A. S. o stwierdzenie nieważności orzeczenia administracyjnego Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia [...] kwietnia 1965 r. o odmowie przyznania prawa własności czasowej do gruntu nieruchomości warszawskiej położonej w Warszawie przy ul. [...] nr 16 [...] nr 13, nr hip. [...].
Decyzją z dnia [...] sierpnia 2010 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie stwierdziło:
– w punkcie pierwszym nieważność orzeczenia Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia [...] kwietnia 1965 r., odnośnie działki nr 36/9;
– w punkcie drugim, że orzeczenie administracyjne Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia [...] kwietnia 1965 r. zostało wydane z naruszeniem prawa, jednakże nie można stwierdzić jego nieważności z powodu wywołania przez to orzeczenie nieodwracalnych skutków prawnych.
W uzasadnieniu Kolegium wskazało, że kwestionowane orzeczenie rażąco narusza przepis art. 7 ust. 2 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz.U. Nr 50, poz. 279), ponieważ odmowa przyznania prawa własności czasowej została uzasadniona niemożnością pogodzenia korzystania z gruntu przez dotychczasowego właściciela z przeznaczeniem gruntu w planie zagospodarowania przestrzennego, bez określenia zapisów tego planu a ponadto decyzja została skierowana do osób zmarłych.
W ocenie Kolegium, odnośnie działki nr 34/1 orzeczenie Prezydium wywołało nieodwracalne skutki prawne, ponieważ aktem notarialnym z dnia 21 października 1997 r. działka ta została oddana w użytkowanie wieczyste na rzecz "[...]" Warszawskiej Spółdzielni Spożywców "[...]".
A. W. i A. S. we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy zakwestionowali decyzję co do punktu drugiego twierdząc, że ich zdaniem przedmiotowe orzeczenie Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy nie wywołało nieodwracalnych skutków prawnych.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie, po ponownym rozpatrzeniu sprawy, decyzją z dnia [...] września 2010 r. utrzymało w mocy decyzję z dnia [...] sierpnia 2010 r.
Zdaniem organu ustanowienie użytkowania wieczystego na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego nie było skutkiem decyzji administracyjnej o przyznaniu prawa użytkowania. Decyzja o przekazaniu działki w użytkowanie Spółdzielni "[...]" wydana w dniu 6 czerwca 1989 r. nie była podstawą zawarcia umowy cywilnoprawnej, a zatem nie można uznać, że ustanowienie użytkowania wieczystego było skutkiem prawnym decyzji o użytkowaniu, a nie decyzji o odmowie przyznania prawa własności czasowej. To odmowa przyznania prawa własności czasowej umożliwiła Skarbowi Państwa dysponowanie prawami do przedmiotowej nieruchomości. Kolegium powołało się przy tym, na orzecznictwo sądów administracyjnych wskazując, na konieczność "istnienia decyzji będącej podstawą umowy". Dodatkowo organ podkreślił, że skoro ustanowienie użytkowania wieczystego umową cywilnoprawną należy do skutków prawnych decyzji o odmowie przyznania prawa własności czasowej, to ten skutek prawny jest nieodwracalny w rozumieniu przepisu art. 156 § 2 kodeksu postępowania administracyjnego.
A. S. w skardze na powyższą zarzuciła:
– naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 2c ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości poprzez jego niezastosowanie;
– naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 88a ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, a w konsekwencji art. 7 ust. 2 dekretu z dnia 26 października 1945 r.
W uzasadnieniu skargi podniosła kwestię nieodwracalnych skutków prawnych wskazując, że stwierdzenie nieważności decyzji o odmowie przyznania prawa własności czasowej (użytkowania wieczystego) nie eliminuje istnienia w obrocie prawnym ani decyzji o ustanowieniu prawa użytkowania ustanowionego na rzecz "[...]", ani praw nabytych umową notarialną z 1997 r. Wskazała ponadto, że kwestia nieodwracalnych skutków prawnych może być jedynie rozważana w postępowaniu o stwierdzenie nieważności decyzji, na podstawie której zostało ustanowione użytkowanie na przedmiotowej działce, nie zaś postępowaniu niniejszym.
Podniosła, że Spółdzielnia [...] uzyskała decyzję o ustanowieniu prawa użytkowania na swoją rzecz i na jej podstawie nabyła roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego w drodze umowy. Podstawą tego roszczenia był przepis art. 2c ustawy z dnia 29 września 1990 r.
Zdaniem skarżącej z powyższego wynika, że gdyby nie została wydana decyzja o użytkowaniu, to nie powstało by po stronie Spółdzielni [...] roszczenie o zawarcie umowy użytkowania wieczystego.
Odpowiadając na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie wniosło o jej oddalenie oraz podtrzymało dotychczasowe stanowisko w sprawie.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w uzasadnieniu wyroku nie podzielił poglądu organu, że nie można stwierdzić nieważności wskazanej wyżej decyzji Prezydium Rady Narodowej Miasta Warszawa z dnia [...] kwietnia 1965 r. z uwagi na nieodwracalne skutki prawne, które wywołała. Zdaniem Sądu słusznie skarżąca powołała się na treść decyzji z dnia 6 czerwca 1989 r. o oddaniu spornego gruntu w użytkowanie. Kwestia nieodwracalnych skutków prawnych wiąże się bowiem z ewentualnym postępowaniem o stwierdzenie nieważności tej właśnie decyzji, nie zaś jak to wskazują oba organy, decyzji o odmowie przyznania wprawa własności czasowej.
Stwierdzenie nieważności decyzji o odmowie przyznania prawa własności czasowej do gruntu z dnia [...] kwietnia 1965 r. nie eliminuje istnienia w obrocie prawnym decyzji o ustanowieniu prawa użytkowania z dnia 6 czerwca 1989 r. ani praw, które ten podmiot nabył w oparciu o akt notarialny z dnia 21 października 1997 r. mocą którego sporna nieruchomość została oddana w użytkowanie wieczyste.
Sąd pierwszej instancji zauważył, że z treści aktu notarialnego z dnia 21 października 1997 r. wynika, iż Warszawska Spółdzielnia Spożywców [...] "[...]" nabyła roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntu w drodze umowy w oparciu o treść art. 2c ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, na skutek wcześniejszej decyzji o stanowieniu prawa użytkowania tego gruntu z dnia 6 czerwca 1989 r. Brzmienie tego przepisu przesądza, że roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntu oraz znajdujących się na nim budynków i innych urządzeń oraz lokali przysługuje spółdzielni, związkowi spółdzielczemu i innym osobom prawnym, które w dniu 5 grudnia 1990 r. były użytkownikami gruntu o którym mowa w art. 1 ust. 1 pkt. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, stanowiącego własność Skarbu Państwa lub gminy.
Brak jest, zdaniem Sądu, podstaw do dokonywania analizy stanu faktycznego przedmiotowej sprawy w oparciu o treść art. 88a ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, jak to uczynił organ.
Nie może budzić wątpliwości, że w dacie podpisania aktu notarialnego oddającego sporną działkę w użytkowanie wieczyste na rzecz "[...]", tj. w dniu 21 października 1997 r. obowiązywały przepisy ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości i ta regulacja prawna została w tym akcie przywołana. Brzmienie art. 2c ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości przesądza, że przesłanką roszczenia o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntu było wydanie wcześniejszej decyzji o użytkowaniu.
W ocenie Sądu Wojewódzkiego roszczenie WSS "[...]" nie powstałoby gdyby nie wcześniejsza decyzja o oddaniu nieruchomości w użytkowanie. Przesądza to, że Kolegium w sposób nieuprawniony wywiodło, że ustanowienie użytkowania wieczystego nastąpiło w oparciu o przepis art. 88a ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomościami.
Z tych względów uzasadnione było uchylenie obu decyzji Kolegium na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/ ustawy prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Ponownie rozpoznając sprawę organy administracji uwzględnią stanowisko Sądu wyrażone w uzasadnieniu wyroku.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie w skardze kasacyjnej od powyższego orzeczenia, na podstawie art. 188 p.p.s.a., wniosło o jego uchylenie i rozpoznanie skargi co do istoty poprzez jej oddalenie. Ewentualnie wniosło o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz zasądzenie zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono naruszenie przepisów prawa materialnego:
– niewłaściwą wykładnię art. 2c ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79, poz. 464, dalej jako "ustawa") polegającą, na przyjęciu, iż przesłanką skutecznego zrealizowania roszczenia o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego, w drodze umowy cywilnoprawnej, na gruncie cytowanego przepisu jest uzyskanie decyzji potwierdzającej użytkowanie konkretnej nieruchomości przez podmiot, któremu przysługuje przedmiotowe roszczenie;
– § 5 w związku z § 6 ust.1 pkt 1 i 2, ust. 2 i ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 marca 1993 r. w sprawie przepisów wykonawczych dotyczących uwłaszczania osób prawnych nieruchomościami będącymi dotychczas w ich zarządzie lub użytkowaniu (Dz.U. Nr 23, poz. 97 ze zm.), poprzez uznanie de facto, iż stwierdzenie faktycznego użytkowania nieruchomości przez podmiot uprawniony do żądania ustanowienia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości następowało na mocy decyzji administracyjnej, o konstytutywnym charakterze i tylko na mocy tejże decyzji, jak również poprzez uznanie, iż uzyskanie (wydanie) takiej decyzji było warunkiem koniecznym dla skutecznej realizacji roszczenia o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego;
– § 5 rozporządzenia poprzez przyjęcie w istocie, iż decyzja potwierdzająca użytkowanie nieruchomości odnosi skutek również w sferze ewentualnej realizacji roszczenia o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego;
Zarzucono również naruszenie przepisów postępowania:
– art. 141 § 4 p.p.s.a. w sposób mający wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, poprzez niewyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia, a konkretnie niewyjaśnienie z jakich przyczyn Sąd uznał, iż wydanie decyzji stwierdzającej, iż dany podmiot, któremu przysługuje roszczenie o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego w oparciu o przepis art. 2c ustawy jest użytkownikiem nieruchomości, jest przesłanką skutecznej realizacji przedmiotowego roszczenia;
– art. 151 p.p.s.a. poprzez uwzględnienie skargi, która podlegała w istocie oddaleniu.
Skargę kasacyjną od powyższego orzeczenia wniosła również Warszawska Spółdzielnia Spożywców "[...]" wnioskując o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie przepisów postępowania w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy:
– art. 151 p.p.s.a. polegające na nieprawidłowym uwzględnieniu skargi i nieprawidłowym przyjęciu przez Sąd naruszenia przez organy art. 156 § 2 k.p.a., w sytuacji gdy orzeczenie Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia [...] kwietnia 1965 r. wywołało nieodwracalne skutki prawne;
– art. 145 §1 pkt 1 lit. c/ p.p.s.a. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w sytuacji gdy przepis art. 156 § 2 k.p.a. pomimo że został zamieszczony w akcie normatywnym o charakterze procesowym, jest przepisem prawa materialnego;
– art. 3 § 1 i art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/ w zw. z art. 141 § 4 p.p.s.a. przez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku – nie określenie w uzasadnieniu wyroku wskazań co do dalszego postępowania (brak oceny prawnej, którą, byłyby związane organy ponownie prowadzące postępowanie).
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skargi kasacyjne nie zasługiwały na uwzględnienie.
Stosownie do art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270, zwanej dalej "p.p.s.a.") Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc z urzędu pod rozwagę wyłącznie nieważność postępowania, której przesłanki określone zostały w § 2 wymienionego przepisu.
Wobec niestwierdzenia przyczyn nieważności, skargi kasacyjne należało rozpoznać w granicach przytoczonych w nich podstaw dotyczących naruszenia przepisów postępowania i prawa materialnego.
Jako niezasadny należało uznać zarzut kasacyjny odnoszący się do art. 156 § 2 k.p.a. stanowiącego, że nie stwierdza się nieważności decyzji gdy wywołała ona nieodwracalne skutki prawne. Sąd Wojewódzki słusznie bowiem przyjął w rozpoznawanej sprawie, że okoliczność ustanowienia aktem notarialnym użytkowania wieczystego na rzecz Spółdzielni "[...]" nie stanowiła przesłanki negatywnej uniemożliwiającej stwierdzenie nieważności decyzji z [...] kwietnia 1965 r. o odmowie przyznania dotychczasowym właścicielom prawa własności czasowej do gruntu nieruchomości warszawskiej w zakresie działki nr 34/1. Wbrew stanowisku Samorządowego Kolegium Odwoławczego i Spółdzielni "[...]" umowa o ustanowieniu użytkowania wieczystego nie pozostawała w bezpośrednim związku z decyzją z [...] kwietnia 1965 r. lecz z decyzją z 6 czerwca 1989 r. o przekazaniu działki w użytkowanie WSS "[...]".
Jak trafnie podniesiono w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku – wynika to wprost z aktu notarialnego, w którego treści podano, że nieruchomość gruntowa objęta umową na mocy decyzji z 6 czerwca 1989 r. została przekazana w użytkowanie "[...]" WSS, która to Spółdzielnia była w dniu 5 grudnia 1990 r. użytkownikiem tej nieruchomości oraz że Spółdzielni przysługuje na podstawie art. 2c ust. 1, 2 i 3 ustawy z 29 września 1990 r. roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntu i przeniesienie własności budynku. Dalej zapisano, że uwzględniając powyższe oraz zgłoszone roszczenie Zarząd Gminy Warszawa Centrum ustanawia na rzecz "[...]" WSS użytkowanie wieczyste w odniesieniu do działki gruntu oznaczonej nr 34/1 położonej w Warszawie przy Placu Mirowskim nr 1.
Zgodnie z przywołanym w akcie notarialnym przepisem art. 2c ustawy z 29 września 1990 r. spółdzielni, związkowi spółdzielczemu i innym osobom prawnym przysługiwało roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntu oraz o przeniesienie własności znajdujących się na nim budynków jeżeli w dniu 5 grudnia 1990 r. były użytkownikami określonego w tym przepisie gruntu stanowiącego własność Skarbu Państwa lub gminy.
Stosownie do powołanych w skargach kasacyjnych przepisów § 5 i § 6 rozporządzenia z 16 marca 1993 r., właściwy organ zawierał ze spółdzielnią, na jej wniosek, umowę o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste po stwierdzeniu przez ten organ prawa do użytkowania nieruchomości przez spółdzielnię, według stanu na dzień 5 maja 1990 r.
Stwierdzenia prawa użytkowania nieruchomości przez spółdzielnię dokonywano na podstawie co najmniej jednego z następujących dokumentów: (1) decyzji o przekazaniu spółdzielni nieruchomości w użytkowanie, (2) decyzji o naliczeniu lub aktualizacji opłat z tytułu użytkowania nieruchomości. Jeżeli natomiast wymienione dokumenty się nie zachowały, to stwierdzenia prawa użytkowania nieruchomości można było dokonać na podstawie zeznań świadków lub oświadczeń stron złożonych w wymaganym trybie.
Z przytoczonego unormowania wynika w sposób oczywisty, że decyzja o przekazaniu spółdzielni nieruchomości w użytkowanie była jednym ze środków służących wykazaniu prawa do użytkowania nieruchomości przez spółdzielnię. Wbrew twierdzeniom zawartym w skargach kasacyjnych, Sąd Wojewódzki nie uznał decyzji o przekazaniu nieruchomości w użytkowanie jako jedynej możliwej podstawy roszczenia wynikającego z art. 2c ustawy z 29 września 1990 r. Jednak w niniejszej sprawie istotne znaczenie miały oświadczenia zawarte w akcie notarialnym z 21 października 1997 r. W konsekwencji uprawnione było wnioskowanie Sądu Wojewódzkiego, że ustanowienie użytkowania wieczystego było następstwem wcześniejszej decyzji o przekazanie przedmiotowej działki w użytkowanie WSS "[...]".
Słusznie zatem stwierdzono w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że kwestia nieodwracalnych skutków prawnych wiąże się z ewentualnym postępowaniem o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 6 czerwca 1989 r., nie zaś – jak to wskazał organ administracji – decyzji o odmowie przyznania prawa własności czasowej.
Rozważając zagadnienie, które stało się sporne w niniejszej sprawie, trzeba mieć na uwadze orzecznictwo sądowe ukształtowane na tle art. 156 § 1 i § 2 k.p.a. Wielokrotnie Naczelny Sąd Administracyjny wskazywał w wyrokach, że okoliczność, iż nieruchomość znajduje się w użytkowaniu wieczystym osoby trzeciej, sama przez się nie oznacza, że decyzja odmawiająca byłemu właścicielowi gruntów przyznania prawa własności czasowej wywołała nieodwracalne skutki prawne.
Należy bowiem odróżnić skutki prawne, które wywołała decyzja o odmowie przyznania prawa własności czasowej od skutków prawnych dotyczących tego samego przedmiotu, tj. własności nieruchomości, ale wywołanych późniejszymi decyzjami lub zdarzeniami prawnymi. Kwestię odwracalności albo nieodwracalności skutku prawnego decyzji trzeba rozpatrywać mając na uwadze zakres właściwości organów administracji publicznej. Jeżeli cofnięcie, zniesienie, odwrócenie skutków prawnych decyzji może nastąpić poprzez wydanie indywidualnego aktu administracyjnego, to wówczas nie można mówić o przesłance negatywnej w postaci nieodwracalnych skutków prawnych. Wreszcie podkreślenia wymaga, że zasadniczy sens instytucji stwierdzenia nieważności decyzji polega na tym, że w każdym przypadku decyzja dotknięta wadami wymienionymi w art. 156 § 1 k.p.a. powinna być wyeliminowana z obrotu prawnego, a tym samym powinny być zniesione skutki prawne, które decyzja taka wywołała. Wyjątek od tej zasady polegający na tym, że nie stwierdza się nieważności decyzji, gdy wywołała ona nieodwracalne skutki prawne nie może być rozumiany i stosowany w taki sposób, iż podważony zostanie cel, któremu ta instytucja służy.
Odstąpienie od stwierdzenia nieważności decyzji i ograniczenie się do stwierdzenia wydania jej z naruszeniem prawa, oznacza bowiem pozostawienie w obrocie prawnym wadliwej decyzji i prowadzi do utrzymania skutków prawnych, które decyzja ta wywołała. Dlatego w każdej sprawie należy rozróżnić bezpośrednie skutki wykonania samej decyzji administracyjnej od następstw wynikających z tego, że decyzja administracyjna choć obciążona ciężkimi wadami istnieje w obrocie prawnym i korzysta z domniemania legalności. Jako nietrafny uznaje się pogląd, że już sama możliwość rozporządzenia nieruchomością w następstwie przejścia własności nieruchomości z mocy prawa na rzecz Państwa i wydania decyzji o odmowie dotychczasowym właścicielom gruntów przyznania własności czasowej – stanowi nieodwracalny skutek prawny w rozumieniu art. 156 § 2 k.p.a.
Nie jest też tak, że nieodwracalny skutek prawny wywołany określoną decyzją następuje wtedy, gdy w wyniku samego tylko stwierdzenia jej nieważności nie zostanie przywrócony poprzedni stan prawny.
Wskazuje się w orzecznictwie, że skutkiem samego tylko stwierdzenia nieważności decyzji nie musi być odzyskanie własności nieruchomości przez jej poprzedniego właściciela. Nie chodzi więc o "odwracalność" skutków prawnych w ogóle, ale przede wszystkim o "odwrócenie" skutków wywołanych przez decyzję dotkniętą nieważnością.
Jeżeli przedmiotem postępowania jest decyzja o odmowie przyznania własności czasowej, to ewentualne stwierdzenie nieważności tej decyzji spowoduje konieczność podjęcia orzeczenia co do wniosku złożonego przez dotychczasowych właścicieli gruntu nieruchomości warszawskiej, która podlegała przepisom dekretu z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (por. uzasadnienie uchwały NSA z 20 marca 2000 r., OPS 14/99, wyrok NSA z 21 października 2009 r., I OSK 40/09, wyrok NSA z 20 czerwca 2012 r., I OSK 609/11 i powołane orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego).
Ze względów wyżej przedstawionych, argumentacja zawarta w obu skargach kasacyjnych nie mogła podważyć oceny prawnej wyrażonej przez Sąd Wojewódzki w zaskarżonym wyroku.
Bez wpływu na wynik sprawy pozostaje podana w uzasadnieniu wyroku podstawa prawna rozstrzygnięcia, mianowicie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/ p.p.s.a. zamiast art. 145 § 1 pkt 1 lit. a/ i c/ p.p.s.a. Z treści pisemnych motywów wyroku wynika w sposób oczywisty, że przyczyną uchylenia decyzji wydanych przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze było naruszenie prawa materialnego poprzez przyjęcie, że kontrolowana w trybie nadzorczym decyzja wywołała nieodwracalne skutki prawne, co z kolei skutkowało ograniczeniem się przez organ administracji do stwierdzenia wydania zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa. Niewłaściwe zastosowanie normy procesowej (art. 158 § 2 k.p.a.) było więc następstwem naruszenia przepisu prawa materialnego. Nie powinien też budzić wątpliwości kierunek dalszego orzekania w sprawie wyznaczony oceną prawną w zakresie interpretacji i zastosowania art. 156 § 2 k.p.a.
Wobec powyższego skargi kasacyjne, jako pozbawione usprawiedliwionych podstaw, podlegały oddaleniu na podstawie art. 184 p.p.s.a. O kosztach postępowania kasacyjnego postanowiono zgodnie z art. 204 pkt 2 p.p.s.a.
